صورت مالی چیست؟
صورت مالی گزارش خلاصه شده‌ای است که نحوه اداره شرکت و میزان موفقیت یا عدم موفقیت آن را نشان می‌دهد. هدف صورت مالی تهیه اطلاعات سودمند درباره عملکرد شرکت است تا مبنای مناسبی برای تصمیمات سرمایه‌گذار فراهم شود. سرمایه‌گذاران و تحلیلگران بنیادی به اطلاعاتی نیاز دارند که به ارزیابی آنان درباره عملکرد شرکت و پیش‌بینی بازار و عملکرد مدیریت کمک کند. تمام این اطلاعات در صورت‌های مالی نهفته است که در ادامه به بررسی این گزارش جامع می‌پردازیم.
صورت مالی اساسی و اجزای آن
قبل از هر چیز بد نیست بدانید برای دسترسی به صورت‌های مالی شرکت‌های فعال در بازار سرمایه می‌توان به سامانه اطلاع‌رسانی ناشران با نام «کدال» مراجعه کرد. سرمایه‌گذاران با استفاده از صورت‌های مالی، عملکرد گذشته و برنامه‌های آینده شرکت را بهتر ارزیابی می‌کنند. صورت‌های مالی شامل ترازنامه، صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد است که این گزارشات پاسخگوی سوالات مهم زیر هستند:
- وضعیت مالی شرکت چگونه است؟
- نتایج فعالیت‌های شرکت طی یک دوره مالی، چگونه بوده است؟
- طی یک دوره مالی، شرکت وجوه نقد را چگونه به دست آورده و در کجا مصرف کرده است؟
ترازنامه چیست؟
ترازنامه گزارشی است که در آن دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام (تفاوت بین دارایی و بدهی) شرکت در یک تاریخ معین نشان داده می‌شود.
- انواع متداول دارایی عبارتند از: موجودی نقد، حساب‌های دریافتنی (مثل مطالبات شرکت)، موجودی کالا و ساختمان
- انواع متداول بدهی عبارتند از: مالیات، وام، پیش دریافت و حساب‌های پرداختنی
- انواع متداول حقوق صاحبان سهام عبارتند از: سرمایه و سود انباشته
مبنای ترازنامه، یک معادله جبری است که به آن «معادله اساسی حسابداری» می‌گویند و به شرح زیر ارائه می‌شود:
حقوق صاحبان سهام + بدهی = دارایی
ترازنامه بیانگر این نکته است که ارزش کل دارایی یک شرکت همیشه با کل منابعی که توسط مالکان و طلبکاران تأمین شده، برابر است.
اگرچه ترازنامه در نمایش وضعیت مالی یک شرکت اطلاعات مفیدی ارائه می‌کند، اما در واقع ترازنامه یک گزارش محدود است. عمده محدودیت ترازنامه این است که در آن ارزش جاری شرکت نشان داده نمی‌شود.
تفاوت بین ارزش دفتری و ارزش جاری
- بسیاری از حسابداران دارایی‌های شرکت را به بهای تمام شده و نه ارزش جاری بازار ثبت می‌کنند. ارزش بازار، قیمتی است که برای خرید همان دارایی در حال حاضر باید پرداخت کرد. مثلاً اگر قطعه زمینی 10 سال قبل معادل 200 میلیون ریال خریداری شده باشد، در ترازنامه امروز، به همان قیمت اولیه گزارش می‌شود و این در حالی است که قطعاً قیمت بازار آن در اثر تورم، افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است.
- دارایی‌های نامشهود یک شرکت مثل کیفیت مدیریت، مشتریان وفادار و شهرت محصولات که در واقع از مهمترین دارایی‌ها محسوب می‌شوند، در ترازنامه گزارش نمی‌شود. این دارایی‌ها دارای ارزش اقتصادی بالایی هستند اما در فرایند معمول حسابداری، گزارش نمی‌شوند.
با وجود محدودیت‌های اشاره شده، ترازنامه منبع اطلاعاتی سودمندی در ارائه وضعیت مالی یک شرکت است؛ چراکه یک سرمایه‌گذار در شرکتی که وضعیت مالی و تعهدات غیر‌شفافی دارد، سرمایه‌گذاری نمی‌کند. ترازنامه تصویر روشنی از وضعیت مالی یک شرکت است.
صورت سود و زیان چیست؟
تقریباً همه روزه در نشریات اقتصادی، مطالبی درباره پیش‌بینی سود شرکت‌های بزرگ منتشر می‌شود و قیمت سهام این شرکت‌ها، با توجه به تأثیری که اطلاعات مثبت(خوب) یا اطلاعات منفی(بد) بر انتظارات سودآوری شرکت دارد، تغییر می‌کند. وقتی شرکت‌ها اطلاعات بیشتری درباره درآمد و سود خود گزارش می‌کنند، سرمایه‌گذاران از این اطلاعات برای ارزیابی عملکرد آن‌ها استفاده می‌کنند.
صورت سود و زیان نتایج عملیات شرکت را در یک دوره زمانی 3 ماهه، 6 ماهه یا یکساله نشان می‌دهد.
در صورت سود و زیان درآمدهای کسب شده و هزینه‌های انجام شده برای کسب آن درآمدها، ارائه می‌شود. نتیجه نهایی یا خط پایانی صورت سود و زیان، «سود یا زیان خالص» است که از تفاوت بین درآمدها و هزینه‌ها بدست می‌آید.
هزینه‌ها – درآمدها = سود خالص
در این معادله، درآمد حاصل فعالیت‌های شرکت است که منجر به ایجاد دارایی می‌شود. مثلاً فروش کالا موجب افزایش دارایی (وجه نقد یا حساب دریافتنی) می‌شود. هزینه هم مخارج مصرف شده برای کسب درآمد شرکت است. مثلاً حقوق کارکنان، هزینه آب و برق و تبلیغات، نمونه‌هایی از اقلام هزینه هستند.
اگر درآمدها بیشتر از هزینه‌ها باشد، نتیجه را «سود خالص» می‌نامند که معیار مهم ارزیابی عملکرد شرکت است و موجب افزایش خالص منابع مالی شده و در نتیجه آن، حقوق صاحبان سهام افزایش می‌یابد. در نقطه مقابل اگر هزینه‌ها بیشتر از درآمدها باشد، نتیجه را «زیان خالص» می‌نامند که سبب کاهش حقوق صاحبان سهام خواهد شد.
برخلاف ترازنامه که تاریخ آن مربوط به یک زمان مشخص است، در صورت سود و زیان عبارت «سال مالی منتهی به …» درج می‌شود. در نظر داشته باشید که صورت سود و زیان یک دوره زمانی را در بر می‌گیرد، اما ترازنامه گزارش یک نقطه زمانی خاص است.
«سود هر سهم» آخرین رقمی است که در صورت سود و زیان ارائه می‌شود. این سود از تقسیم سود خالص بر تعداد سهام منتشر شده طی دوره مالی بدست می‌آید. سود هر سهم بیانگر این نکته است که طی یک سال چه مبلغی سود عاید سهامدار شده است. این گزارش عملاً تغییرات مانده سود انباشته در ترازنامه را توضیح می‌دهد.
صورت جریان وجوه نقد چیست؟
صورت جریان وجوه نقد، جریان‌های ورود وجه نقد (دریافت‌ها) و خروج وجه نقد (پرداخت‌ها) شرکت را طی یک دوره مالی نشان می‌دهد. همان‌طور که قبلاً ذکر شد، سود خالص مهمترین معیار ارزیابی عملکرد مالی یک شرکت است؛ اما پرداخت هزینه‌هایی مثل اجاره و حقوق کارکنان با وجه نقد انجام می‌شود. بنابراین سرمایه‌گذاران علاوه بر سود خالص، باید از میزان وجه نقد کسب شده و نحوه مصرف آن نیز اطلاع داشته باشند.
شرکت‌ها وجوه نقد خود را از طریق فروش کالا یا ارائه خدمات، فروش دارایی‌های ثابت، وام‌های بانکی یا سرمایه‌گذاران جدید به دست می‌آورند و آن را برای پرداخت مخارج عملیاتی از قبیل حقوق و دستمزد، اجاره، انرژی و مالیات یا خرید دارایی‌هایی مثل زمین و ساختمان یا بازپرداخت وام‌ها و پرداخت سود سهام به سهامداران، مورد استفاده قرار می‌دهند.
در صورت جریان وجوه نقد، معمولاً اطلاعات دو یا چند سال در کنار هم ارائه می‌شود تا امکان مقایسه بهتری فراهم شود. این گزارش عملاً تغییرات مانده‌وجه نقد در ترازنامه را توضیح می‌دهد.
یادداشت‌های پیوست صورت مالی
هر یک از صورت‌های مالی اساسی، حاوی اطلاعات زیادی برای سرمایه‌گذاران است. اما تمام اطلاعات مورد نیاز را نمی‌توان در این گزارشات گنجاند. بنابراین اطلاعات اضافی در «یادداشت‌های پیوست صورت‌های مالی» ارائه می‌شود. در حالت کلی، یادداشت‌های پیوست صورت‌های مالی، شامل اطلاعات توضیحی و تفصیلی است که بخش جدانشدنی یک صورت مالی تلقی می‌شود.
این یادداشت می‌تواند شامل ده‌ها صفحه باشد، در حالی‌که صورت‌های مالی اساسی معمولاً در سه یا چهار صفحه گزارش می‌شوند. در یادداشت‌های پیوست، مفروضات و جزئیات بیشتری بیان می‌شود.
یادداشت‌های پیوست صورت‌های مالی شامل چهار زمینه عمومی زیر است:
- خلاصه اهم رویه‌های حسابداری
- اطلاعات بیشتر درباره برخی اقلام ارائه شده در متن صورت‌های مالی
- افشای اطلاعات مهمی که در متن صورت‌های مالی ارائه نشده است.
- اطلاعات تکمیلی که افشای آن طبق استانداردهای حسابداری الزامی است.
در نهایت، فرض ما بر این است که فرایند گزارشگری مالی به درستی انجام می‌شود، بنابراین صورت‌های مالی حاصل از این فرایند نیز درست و قابل اعتماد هستند. اما درصورتی‌که اشتباهات عمدی یا غیرعمدی یا تقلب رخ دهد، موجب گمراهی سرمایه‌گذار خواهد شد. بنابراین سازمان بورس و اوراق بهادار در راستای افزایش اعتبار صورت‌های مالی با الزام حسابرسی مستقل توسط شرکت‌های حسابرسی معتمد و ایجاد محدودیت برای متخطیان، اطمینان سرمایه‌گذاران نسبت به دریافت اطلاعات قابل اعتماد برای تصمیم گیری را تضمین می‌کند.
