ضریب جینی چیست؟
فقر، نابرابری، توزیع ناعادلانه ثروت و تمامی موضوعات مرتبط به عدالت نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشورها دارد. اقتصاددانان معمولا برای بررسی وضعیت نابرابری درآمدی شاخص‌های مختلفی را بررسی میکنند که ضریب جینی یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین شاخص‌های عدالت اقتصادی است.
ضریب جینی
ضریب جینی یا Gini Index شاخصی برای اندازهگیری نابرابری در توزیع ثروت است. ضریب جینی معمولاً برای ارزیابی سطح نابرابری در جوامع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور کلی، هر چه ضریب جینی بزرگ‌تر باشد، نابرابری درآمد یا ثروت در آن جامعه بیشتر است. ضریب جینی در سال ۱۹۱۲ توسط اقتصاددان ایتالیایی، کوردونا جینی معرفی شد. این ضریب مانند شاخص اشتغال در اقتصاد بسیار مهم تلقی میشود.
معیار ضریب جینی
معیار سنجش ضریب جینی بازه عددی بین صفر تا یک است. هر چه عدد ضریب جینی کمتر باشد یعنی نابرابری در توزیع ثروت در جامعه پایینتر است و هر چه عدد به سمت یک میل کند، نشاندهنده افزایش نابرابری درآمد در جامعه است. در نمودار زیر می‌توانید روند ضریب جینی در ایران را طی سالهای ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ مشاهده کنید:
آنچه در نمودار ضریب جینی ایران مشهود است، افزایش نابرابری درآمدی در جامعه ایران و گسترش فقر طی یک دهه گذشته است. مشاهده می‌کنید که اوج نابرابری در بازه ۱۰ ساله ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ مربوط به سال ۱۳۹۷ است. در این سال ضریب جینی به ۰/۴۱ رسیده که با مرور اتفاقات این سال متوجه می‌شویم که خروج آمریکا از توافق برجام که با شدیدترین تحریم‌های نفتی و بانکی همراه شد تاثیر زیادی بر شاخص جینی کشور گذاشته است.
در حقیقت، با افزایش نرخ تورم شکاف درآمدی بین طبقات اجتماعی بیشتر میشود. در چنین شرایطی، طبقات اجتماعی ثروتمند برای حفظ سرمایه خود سرمایه گذاری در طلا را انتخاب میکنند. همچنین، در چنین شرایطی سرمایه گذاری در مسکن نیز به عنوان یک دارایی امن افزایش پیدا کرده و در نتیجه رشد سرمایه‌گذاری و تشکیل سرمایه ثابت در اقتصاد کاهش می‌یابد.
همانطور که مشاهده می‌کنید رشد سرمایه‌گذاری طی یک دهه گذشته با نوسانات زیادی همراه بوده و طی سال ۱۳۹۷، ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به طور مداوم با رشد منفی مواجه شده است. طی یک دهه مذکور، اقتصاد ایران به طور متوسط سالانه ۱/۵ درصد رشد سرمایه‌گذاری را تجربه کرده و این آمار نشاندهنده کاهش روند توسعه در ایران است.
اهمیت ضریب جینی در اقتصاد
مطالعه، بررسی و مقایسه ضریب جینی در کنار بررسی سایر شاخص های کلان اقتصادی می‌تواند برای تدوین و اعمال سیاستهای اقتصادی توسط دولت‌ها بسیار موثر باشد. به طور مثال کشورهایی که ضریب جینی بالاتری دارند، معمولاً با مشکلات اقتصادی بیشتر و نابرابری‌های اجتماعی گسترده‌تری روبه‌رو هستند. اگر ضریب جینی یک کشور افزایش یابد، می‌تواند نشاندهنده این باشد که سیاستها به نفع گروه‌های کم‌درآمد نبوده‌اند. ضریب جینی می‌تواند به مقایسه نابرابری درآمد و ثروت در کشورهای مختلف کمک کند. به عنوان نمونه کشورهای حوزه اسکاندیناوی (نروژ، سوئد، دانمارک، فنلاند و ایسلند) ضریب جینی پایینتر از ۰/۳۰ دارند. در طرف مقابل، کشورهای جنوب قاره آفریقا به طور میانگین دارای ضریب جینی ۰/۶۰ تا ۰/۷۰ است که نشاندهنده نابرابری شدید درآمدی در این قاره است.
چرا کشورهای توسعه یافته ضریب جینی پایینی دارند؟
در کشورهای توسعهیافته، ضریب جینی معمولاً پایینتر از کشورهای در حال توسعه است که نشاندهنده توزیع درآمد نسبتاً برابرتر است. این کشورها معمولاً دارای سیستمهای رفاهی پیشرفته، سیاستهای مالیاتی تصاعدی و سیاستهای توزیع ثروت هستند که به کاهش نابرابری کمک میکند. به طور کلی، در کشورهای توسعهیافته ضریب جینی معمولاً زیر ۰/۴۰ قرار دارد، با این حال، کشورهایی مثل آمریکا و بریتانیا ضریب جینی بالاتری دارند و نشاندهنده نابرابری بیشتری هستند.
ضریب جینی در کشورهای در حال توسعه
در کشورهای در حال توسعه، ضریب جینی معمولاً بالاتر از کشورهای توسعهیافته بوده و نشاندهنده نابرابری بیشتر در توزیع درآمد و ثروت است. این کشورها اغلب با چالش‌هایی نظیر فقر، فساد، محدودیت‌های دسترسی به آموزش و بهداشت، و عدم تعادل در توسعه اقتصادی مواجه هستند که می‌تواند به افزایش نابرابری منجر شود. کشورهای آمریکای لاتین، آفریقا و برخی از کشورهای آسیا و خاورمیانه بیشترین نابرابری‌ها را تجربه میکنند و این نابرابری می‌تواند مشکلات اجتماعی و اقتصادی بزرگ‌تری را در پی داشته باشد. از جمله مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری توزیع ناعادلانه ثروت در کشورهای در حال توسعه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ساختار اقتصادی وابسته به منابع طبیعی مانند نفت
- دولت‌ها و سیاستهای توزیعی ضعیف
- نهادهای اقتصادی، قضایی و سیاسی ضعیف
- فقر و نابرابری آموزشی
به‌طور کلی، ضریب جینی می‌تواند به‌عنوان معیاری برای شناسایی و ارزیابی سطح نابرابری در یک کشور یا منطقه مورد استفاده قرار گیرد. این شاخص به‌ویژه برای سیاست‌گذاران مفید است زیرا می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا سیاست‌هایی برای کاهش نابرابری‌ها و ارتقاء عدالت اجتماعی طراحی کنند. در نهایت، کاهش ضریب جینی می‌تواند به تقویت ثبات اجتماعی و اقتصادی کمک کند و رفاه عمومی را افزایش دهد.
