بازار رقابتی چیست؟

وقتی شما به یک فروشگاه خرده‌فروشی می‌روید و می‌خواهید شیر یا سایر محصولات لبنی خریداری کنید مشاهده می‌کنید که انواع و اقسام محصولات لبنی با کیفیت و برندهای مختلف وجود دارد. افراد دیگری مانند شما در حال بررسی و خرید محصول مورد نظر خود هستند. هر دقیقه، هر ساعت، هر روز و… افراد زیادی انواع محصولات لبنی را خریداری می‌کنند و همواره غرفه محصولات لبنی مملو از شیر، ماست، پنیر، کره و… است. این ساز و کار چگونه مدیریت می‌شود؟

در این مقاله به بررسی مفهوم بازار، بازار رقابتی و نمونه‌های واقعی در اقتصاد جهان می‌پردازیم.

بازار چیست؟

بازار یا Market محلی است که گروهی از عوامل اقتصادی شامل تولید‌کننده، مصرف‌کننده، دولت و واسطه‌ها در حال داد و ستد کالاها و خدمات تحت قوانین مشخصی هستند. در بازار قیمت‌ها به عنوان یک ابزار گزینش وارد عمل می‌شوند تا داد و ستد را میان فروشندگان (عرضه‌کننده) که می‌توانند کالا را با هزینه پایین تولید کنند و خریداران (تقاضا کننده) که ارزشی برای کالاها قائل هستند آسان کنند. در حقیقت، کیفیت و ارزش کالاها و خدمات در قیمت خود را نشان می‌دهند و رقابت در بازار نیز از همین نقطه آغاز می‌شود.

به عنوان مثال شما قصد دارید یک موتورسیکلت وسپا خریداری کنید. از طریق سایت دیوار آگهی‌های مختلف را مشاهده می‌کنید و در نهایت به ۲ موتور سیکلت با رنگ قرمز بر می‌خورید. موتور سیکلت اول سال گذشته تولید شده و ۱۰۰۰ کیلومتر کارکرد داشته است. فروشنده قیمت ۱۰۰ میلیون تومان را برای فروش تعیین کرده است.

موتور سیکلت دوم نیز شرایط مشابهی دارد، اما فروشنده قیمت ۱۰۵ میلیون تومان را برای فروش تعیین کرده است. شما به عنوان خریدار کدام موتور سیکلت را انتخاب می‌کنید؟. قطعا، پاسخ شما گزینه اول است، زیرا فرض می‌شود عوامل اقتصادی عقلایی رفتار می‌کنند و انتظارات عقلایی نقش مهمی در تصمیم‌گیری افراد دارد. با این حال، برخی از عوامل اقتصادی همواره عقلایی رفتار نمی‌کنند و بر اساس ترجیحات خود تصمیمات اقتصادی می‌گیرند و بنابراین مطالعه اقتصاد رفتاری در درک این واقعیت که چرا گاهی اوقات یک کالا گران‌تر یا ارزان‌تر از ارزش واقعی خود خرید و فروش می‌رسد، کمک می‌کند. با این مقدمه وارد موضوع بازار رقابتی خواهیم شد.

بازار رقابتی در اقتصاد

بازار رقابتی یا Competition Market به بازاری گفته می‌شود که در آن تعداد زیادی خریدار و فروشنده وجود دارد و هیچ‌کدام از آن‌ها به تنهایی نمی‌توانند قدرت تاثیرگذاری بر قیمت بازار داشته باشند. قیمت بازار یعنی تمام خریداران و فروشندگان با یک قیمت مواجه هستند. بازارهای سنتی و قدیمی نمونه خوبی از بازار رقابتی هستند. به طور مثال بازار ماهی جزیره کیش را در نظر بگیرید. در این بازار غرفه‌های زیادی کنار هم در حال فروش ماهی صید روز هستند. اگر فروشنده A ماهی سنگسر طلایی را به قیمت هر کیلو یک میلیون تومان به فروش برساند، فروشنده B هر کیلو ماهی سنگسر طلایی را به قیمت ۹۰۰ هزار تومان به فروش برساند، نمی‌تواند بر قیمت ماهی سنگسر تاثیر بگذارد، زیرا قیمت بازار یک میلیون تومان است. 

یک نکته مهم را باید در رابطه با واقعیت بازار رقابتی در نظر گرفت، به ندرت پیش می‌آید بازارها کاملا رقابتی باشند، اما بازارها می‌توانند به وضعیت کاملا رقابتی نزدیک باشند. در مثال ماهی سنگسر احتمال اینکه تمامی فروشندگان ماهی را به قیمت کیلویی یک میلیون تومان بفروشند تقریبا زیاد است، اما قطعی نیست. در حقیقت، قیمت‌ها می‌توانند به یکدیگر بسیار نزدیک باشند، اما کاملا شبیه هم نیستند. بورس کالا نمونه یک بازار رقابتی مدرن است که در آن انواع کالاها بر اساس عرضه و تقاضا و تحت قوانین مشخصی معامله می‌شوند.

شرایط بازار رقابتی

بازارهای رقابتی دارای ۲ شرط مهم هستند:

• شرط اول: تمامی فروشندگان در یک بازار، کالا یا خدمات یکسان می‌فروشند.
• شرط دوم: هیچ خریدار یا فروشنده‌ای به تنهایی نمی‌تواند بر قیمت بازار اثرگذار باشد. به بیان دیگر، خریداران و فروشندگان قیمت‌های بازار را می‌پذیرند و با کاهش یا افزایش قیمت، در قیمت‌‌گذاری دخالت نمی‌کنند. 

همانطور که گفته شد بازارها با یکدیگر تفاوت دارند. بازار رقابتی در رابطه با تمامی صنایع یکسان نیست و ترجیحات و تابع مطلوبیت افراد، نقش تعیین‌کننده در بازار دارد. به طور مثال شرکت‌های اپل (Apple) و سامسونگ (Samsung) سال‌هاست که انواع لوازم الکتریکی و دیجیتال را تولید می‌کنند. سامسونگ سالانه چندین مدل جدید گوشی تلفن همراه با قیمت‌های مختلف تولید و در بازار عرضه می‌کند. شرکت اپل در سال معمولا یک مدل جدید تلفن همراه تولید و در بازار عرضه می‌کند. با وجود اینکه به جز این شرکت‌ها، چندین تولید کننده مطرح تلفن همراه در جهان وجود دارد، اما محصولات اپل همواره تقاضای بالایی دارند و پرفروش‌تر هستند. همچنین، محصولات اپل در مقایسه با سامسونگ گران‌تر هستند و در برخی از موارد به لحاظ کیفی از سامسونگ پایین‌تر هستند، اما عواملی فراتر از بازار مانند طراحی، خدمات پس از فروش، تبلیغات و… باعث می‌شود تا رقابت با اپل برای سایر شرکت‌ها از جمله سامسونگ بسیار سخت باشد.

کلام پایانی

در نهایت، بازار رقابتی یکی از ارکان اصلی عملکرد صحیح اقتصاد است که در آن خریداران و فروشندگان با آزادی کامل در انتخاب و معامله کالاها و خدمات، باعث بهبود کارایی و تخصیص منابع می‌شوند. با وجود اینکه در دنیای واقعی، هیچ‌گاه بازارها به‌طور کامل رقابتی نمی‌شوند، درک ویژگی‌های آن‌ها می‌تواند به تحلیل درست‌تری از رفتار مصرف‌کنندگان و تصمیمات اقتصادی منجر شود. عوامل فراتر از قیمت مانند کیفیت، برند و خدمات پس از فروش در بسیاری از صنایع، به‌ویژه در دنیای دیجیتال و تکنولوژی، نقش حیاتی دارند. بنابراین، بررسی و شناخت دقیق بازارهای رقابتی، به‌ویژه در بازاریابی و استراتژی‌های تجاری، می‌تواند به کسب و کارها کمک کند تا جایگاه خود را به‌خوبی در رقابت حفظ کنند و در برابر چالش‌های اقتصادی به بهترین نحو عمل کنند.