رشد اقتصادی چیست؟
امروز وقتی هوس یک همبرگر می‌کنیم با یک تلفن همراه هوشمند از نزدیک‌ترین رستوران آن سفارش می‌دهیم و در کمتر از یک ساعت همبرگر به همراه مخلفات لازم در خانه، محل کار، سفر و… در اختیار داریم. اگر به ۲۰ سال پیش بازگردیم، نمی‌توانستیم با تلفن همراه سفارش غذا دهیم و باید تلفنی سفارش می‌دادیم. سال ۲۰۰۴ تولید ناخالص داخلی سرانه آمریکا ۵۱ هزار دلار بوده و سال ۲۰۲۴ به ۶۶ هزار دلار رسیده است. یعنی، آمریکایی‌ها نسبت به ۲۰ سال گذشته از رفاه و امکانات بیشتری برخوردار شده‌اند. تولید ناخالص داخلی آمریکا (GDP) طی مدت ۲۰ سال بیش از ۱۲۹ درصد رشد داشته است. اما مفهوم رشد اقتصادی دقیقا چیست؟
رشد اقتصادی
رشد اقتصادی به افزایش تولید کالاها و خدمات یک کشور در یک بازه زمانی مشخص (معمولاً سالانه و فصلی) گفته می‌شود. به عبارت دیگر، وقتی یک کشور بتواند مقدار بیشتری کالا و خدمات تولید کند، گفته می‌شود که رشد اقتصادی داشته است.
برای اندازه‌گیری رشد اقتصادی باید با مفاهیمی چون GDP اسمی و GDP حقیقی آشنا شد. بررسی شاخص‌های کلان اقتصادی و موارد مطرح شده در الگوی رشد سولو نیز یکی از مهم‌ترین معیارها در ارزیابی رشد اقتصادی محسوب می‌شود. در حقیقت، زمانی که درباره رشد اقتصادی صحبت می‌کنیم، بازه زمانی بلندمدت یا بسیار بلندمدت را مد نظر قرار می‌دهیم. بازه‌های زمانی بلندمدت در اقتصاد حداقل یک دهه و بسیار بلندمدت به بیش از یک دهه محسوب می‌شود.
بر اساس الگوی رشد سولو، ۳ شاخص کلیدی پس‌انداز، جمعیت و پیشرفت فناوری نقش مهمی در رشد اقتصادی دارند.
GDP یا تولید ناخالص داخلی چیست؟
تولید ناخالص داخلی یا Gross Domestic Product که به اختصار GDP نامیده می‌شود میزان ارزش کلی کالاها و خدمات نهایی تولید شده در یک کشور طی یک فصل یا یک سال را نشان می‌دهد. در نمودار زیر می‌توانید تولید ناخالص داخلی آمریکا را طی ۶۳ سال گذشته مشاهده کنید:
طی ۶۳ سال گذشته میزان GDP ایالات متحده آمریکا نزدیک به ۴۹ برابر شده است که نشان‌دهنده افزایش ۴۹ برابری تولید کالاها و خدمات در اقتصاد این کشور است. به نظر تولید ناخالص داخلی ایران طی ۶۳ سال گذشته چه میزان رشد کرده است؟
GDP ایران در ۶۳ سال گذشته ۹۲ برابر شده است. احتمالا سوالی که برای شما پیش می‌آید این است چرا سطح رفاه در ایران نسبت به آمریکا پایین‌تر است؟ همانطور که در ابتدا اشاره شد، رشد اقتصادی در یک فرایند بلندمدت صورت می‌گیرد. با مقایسه نمودار GDP ایران و آمریکا می‌توان میزان نوسانات شدید در روند رشد GDP ایران را مشاهده کرد. نرخ تورم یکی از عوامل مهم در روند رشد اقتصادی است. در حقیقت، میزان سنجش رشد اقتصادی مقادیر حقیقی بوده و نه مقادیر اسمی. بنابراین، باید GDP حقیقی یک کشور را مبنا قرار داد تا درک بهتری از رشد اقتصادی حاصل شود.
GDP حقیقی چیست؟
زمانی که از GDP حقیقی یا تولید ناخالص داخلی حقیقی صحبت می‌کنیم، تولید ناخالص داخلی تحت تاثیر اثر تورم است. در حقیقت، GDP حقیقی یا Real GDP تورم را حذف می‌کند. اما، GPD اسمی یا Nominal GDP شامل اثر تورم یا کاهش ارزش پول هم می‌شود.
GDP حقیقی در فرایند رشد اقتصادی یک معیار کیفی محسوب می‌شود و GDP اسمی یک معیار کمی. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید:
- GDP اسمی آمریکا در سال ۲۰۲۴ تقریبا ۲۸ تریلیون دلار بوده است.
- در سال ۲۰۲۳ این رقم حدودا ۲۷/۷ تریلیون دلار محاسبه شده
- GDP اسمی آمریکا در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱ درصد رشد داشته است.
موارد فوق نشان می‌دهد که رشد اقتصادی آمریکا بر اساس مقدار اسمی یک درصد رشد داشته است. اما، رشد حقیقی اقتصاد را چطور می‌توان محاسبه کرد و چرا رشد حقیقی مهم تر است؟ رشد حقیقی اقتصاد نشان‌دهنده میزان رفاه اقتصادی و رشد واقعی اقتصاد بوده و از اهمیت بالایی برخوردار است. برای محاسبه رشد حقیقی اقتصاد باید از فرمول زیر استفاده کرد:
GDP Deflator یا شاخص قیمت، معیاری است که سطح عمومی قیمت‌ها را نسبت به سال پایه اندازه‌گیری می‌کند. GDP حقیقی آمریکا را بر اساس داده‌های زیر محاسبه می‌کنیم:
- تولید ناخالص داخلی آمریکا در سال ۲۰۲۴ حدودا ۲۸۰۰۰ میلیارد دلار معادل ۲۸ تریلیون دلار محاسبه شده
- شاخص قیمت GDP Deflator آمریکا در سال ۲۰۲۴ نیز عدد ۱۲۶ گزارش شده است.
- GDP حقیقی آمریکا در سال ۲۰۲۴ رقمی در حدود ۲۲/۲ تریلیون دلار است.
برای محاسبه نرخ رشد اقتصادی واقعی آمریکا باید GDP حقیقی آمریکا در سال ۲۰۲۳ را نیز محاسبه کرد. در سال ۲۰۲۳ میزان GDP حقیقی اقتصاد آمریکا ۲۲/۵ تریلیون دلار بوده و بنابراین رشد اقتصادی حقیقی آمریکا در یک سال گذشته ۱/۳۳- بوده است. در چنین شرایطی، می‌توان تاثیر تورم را مشاهده کرد.
یکی دیگر از راه‌های پی بردن به وضعیت رفاه اقتصادی در یک کشور بررسی GDP سرانه حقیقی و GDP سرانه اسمی است. به طور مثال GDP سرانه اسمی در کشور کره جنوبی که یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان جهان به شمار می‌رود ۳۴ هزار دلار است و GDP سرانه حقیقی تقریبا ۳۰ هزار دلار است. اگر همین مقایسه را برای کشوری مثل ترکیه انجام دهیم خواهیم دید که GDP سرانه اسمی ترکیه ۱۴/۹ هزار دلار است، در صورتی که GDP سرانه حقیقی ترکیه ۵/۳ هزار دلار محاسبه شد. این اختلاف شدید میان ۲ کشور کره جنوبی و ترکیه نشان دهنده سطح رفاه اقتصادی مردم این ۲ کشور است.
عوامل موثر بر رشد اقتصادی
رشد اقتصادی یک کشور به عوامل مختلفی بستگی دارد. به صورت کلی، کشورهای توسعه یافته مانند آمریکا، آلمان، انگلستان، کره جنوبی و… دارای GDP سرانه بیش از ۲۰ هزار دلار هستند. وجه مشترک تمامی اقتصادهای توسعه یافته تجارت آزاد و اقتصاد مبتنی بر بازار آزاد است. همانطور که محاسبه کردیم GDP سرانه اسمی آمریکا ۶۶ هزار دلار است و GDP سرانه حقیقی این کشور ۶۵ هزار دلار است. این اعداد نشان می‌دهد که اقتصاد آمریکا با اختلاف بالایی توسعه یافته‌ترین اقتصاد جهان است، عواملی مانند اقتصاد آزاد، رشد فناوری و تکنولوژی، تخصیص بهینه سرمایه انسانی و بهره‌وری تا چه میزان در پیشرفت آمریکا تاثیرگذار بوده‌اند.
کلام پایانی
رشد اقتصادی مفهومی کلیدی در تحلیل عملکرد بلندمدت کشورها محسوب می‌شود و بیانگر افزایش ظرفیت تولید کالاها و خدمات در یک بازه زمانی مشخص است. بررسی داده‌های اقتصادی ایالات متحده نشان می‌دهد که تولید ناخالص داخلی این کشور طی ۲۰ سال گذشته به‌طور قابل توجهی افزایش یافته و بهبود در سطح رفاه و دسترسی به فناوری‌های نوین را به همراه داشته است. این در حالی است که مقایسه رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه مانند ایران یا ترکیه با کشورهای توسعه‌یافته‌ای چون آمریکا و کره جنوبی، نشان‌دهنده تفاوت‌های قابل‌توجه در پایداری رشد، ثبات قیمتی و رفاه اقتصادی است.
تمایز میان GDP اسمی و حقیقی یکی از مباحث بنیادی در درک صحیح از رشد اقتصادی است؛ چرا که تنها GDP حقیقی، پس از حذف اثرات تورم، می‌تواند نمایانگر دقیق‌تری از رشد واقعی و بهبود سطح زندگی باشد. همچنین شاخص‌هایی چون GDP سرانه حقیقی ابزارهایی کلیدی برای سنجش سطح رفاه عمومی در جوامع مختلف هستند.
در نهایت، بر اساس مدل رشد سولو، عواملی همچون نرخ پس‌انداز، رشد جمعیت و پیشرفت فناوری یا به عبارتی گسترش اقتصاد پلتفرمی به‌عنوان محرک‌های اصلی رشد پایدار اقتصادی شناخته می‌شوند. تجربه کشورهایی مانند آمریکا و کره جنوبی نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در بهره‌وری، توسعه فناوری و ثبات اقتصادی، نقش حیاتی در دستیابی به رشد اقتصادی کیفی و پایدار دارند.
