شاخص توسعه انسانی چیست؟

سطح کیفیت زندگی، میزان رعایت بهداشت و میزان تحصیلات افراد یک کشور، از جمله عوامل تاثیرگذار بر رضایت مردم آن کشور است که تحت مفهومی به نام شاخص توسعه انسانی معنی پیدا می‌کند. این گزارش از سال 1990 توسط سازمان ملل با بررسی وضعیت تمام کشورها، منتشر می‌شود. در این مقاله به بررسی معیارهای مختلفی تاثیرگذار بر شاخص توسعه منابع انسانی و شرایط کشورهای مختلف در این زمینه می‌پردازیم.

مفهوم شاخص توسعه انسانی چیست؟

شاخص توسعه انسانی (HDI) که مخفف عبارت Human Development Index است، شاخصی برای اندازه‌گیری چند معیار مختلف در مورد کشورها بوده و آن‌ها را از نظر مواردی مانند سطح بهداشت، دسترسی به آموزش، تعادل میان کار و زندگی و… بررسی می‌کند. برای اندازه‌گیری این شاخص سعی شده تاثیر موارد مبتنی بر ثروت را نادیده گرفته و کشورها را از نظر فاکتورهای کیفی سنجید. 

آمارهای مربوط به این شاخص به صورت سالانه در ماه آوریل و توسط UNDP محاسبه می‌شود. این شاخص در طول سال به روز‌رسانی شده و اطلاعات آن تغییر می‌کند. 

ابعاد این شاخص

در بررسی شاخص توسعه انسانی در کشورهای مختلف، 3 بعد اصلی به‌عنوان محوریت کار در نظر گرفته می‌شود. این 3 بعد عبارتند از:

سلامت زندگی و طول عمر

برای اندازه‌گیری این شاخص از مفهوم امید به زندگی کمک گرفته می‌شود. در حال حاضر و براساس آماری که  وب‌سایت standard.co.uk منتشر کرده، کشور موناکو بالاترین میزان امید به زندگی (87 سال) را دارد. در میان کشورهای آسیایی، هنگ کنگ، ژاپن و کره جنوبی و در میان کشورهای اروپایی، سوئیس و ایتالیا در میان ده رتبه اول این لیست قرار می‌گیرند.

استاندارد زندگی

برای اینکه کشورها را از نظر استاندارد زندگی بررسی کنند، فاکتور میزان درآمد ناخالص ملی (GNI) اهمیت بالایی پیدا می‌کند و کشورها بر این اساس سنجیده می‌شوند. برای آشنایی بیشتر با درآمد کشورها و نحوه محاسبه آن مقاله «تفاوت GDP و GNP چیست؟» را ببینید.

دسترسی به آموزش 

میزان دسترسی به آموزش و طول تحصیل افراد یک کشور، موضوعی است که در این بعد مورد بررسی قرار می‌گیرد.

میزان وزنی که برای مقایسه به هر کدام از این ابعاد اختصاص می‌یابد یکسان بوده و می‌توان گفت اهمیت برابری در تعیین شاخص توسعه منابع انسانی دارند.

رتبه‌بندی شاخص توسعه انسانی در جهان

براساس آخرین آماری که توسط وب‌سایت worldpopulationreview.com در سال 2022 منتشر شده، 10 کشور زیر به عنوان کشورهایی با بالاترین میزان شاخص توسعه منابع انسانی معرفی شده‌اند. نکته جالبی که در مورد این نمودار به چشم می‌خورد، تعداد کشورهای اروپایی حاضر در لیست است که حدود 80 درصد از ده رتبه اول را شامل می‌شوند. 

همانطور که کمی قبل‌تر اشاره شد، مقدار درآمد در بررسی میزان توسعه انسانی اهمیت زیادی ندارد و به‌عنوان یک عامل تاثیرگذار در نظر گرفته نمی‌شود. علت آن نیز این است که در برخی کشورها با وجود درآمد سرانه بالایی که ناشی از صادرات آن‌هاست، میزان کیفیت زندگی افراد براساس مواردی مانند سلامت، تحصیلات، تعادل کار و زندگی، در سطح مطلوبی قرار ندارد. 

شاخص توسعه انسانی ایران

با یک نگاه ساده به رتبه‌بندی‌هایی که در مورد شاخص HDI صورت گرفته، متوجه می‌شویم که اغلب کشورهایی که در رتبه‌های برتر این لیست قرار می‌گیرند، کشورهای توسعه یافته‌ای هستند که آمار امید به زندگی و کیفیت آن در این کشورها بالاست؛ در مقابل، کشورهای در حال توسعه یا توسعه نیافته در رتبه‌های بعدی لیست جای می‌گیرند. در این میان ایران با میانگین سنی 73.9 سال، در جایگاه 76 قرار گرفته است. نکته مهمی که در رابطه با شاخص HDI وجود دارد این است که این شاخص به تنهایی نمی‌تواند اوضاع توسعه انسانی یک کشور را به طور کامل شرح دهد. 

موارد زیاد دیگری وجود دارند که در موضوع توسعه نیروی انسانی اهمیت زیادی پیدا می‌کنند اما در زمان سنجش این شاخص در نظر گرفته نمی‌شوند.

جمع‌بندی

در بررسی میزان توسعه کشورهای مختلف، شاخص توسعه انسانی یا HDI به‌عنوان یک شاخص کلیدی برای انجام مقایسه بهتر، در نظر گرفته می‌شود. این شاخص از حدود 33 سال پیش برای کشورهای مختلف محاسبه شد و معیار مختلفی مانند سطح بهداشت، در دسترس بودن آموزش برای افراد، استانداردهای زندگی و…، را مورد سنجش قرار می‌دهد. 

براساس آخرین بررسی‌های انجام شده، کشور سوئیس از نظر شاخص توسعه انسانی در جایگاه نخست قرار داشته و می‌توان گفت کیفیت زندگی مردم این کشور در سطح بسیار خوبی قرار دارد. در این رتبه‌بندی، کشور ما ایران در جایگاه 76 جهانی قرار گرفته و میانگین سنی 73.9 سال برای آن گزارش شده است.