آشنایی با تورم

ما که ساکن کشوری با اقتصاد تورمی هستیم، شاید تعریف تورم و آسیب‌های این پدیده را در کتاب‌ها نخوانده باشیم؛ اما تمام پیامدهای آن را لمس کرده‌ایم و در طول زندگی خود تلاش کرده‌ایم با آن مقابله کنیم. در این مقاله ضمن تعریف مفهوم تورم و ابرتورم و آشنایی با نحوه محاسبه آن، سبدگردانی در بورس، سرمایه‌گذاری در صندوق‌هایی از جمله صندوق با درآمد ثابت و به‌صورت کلی سرمایه گذاری در بورس را به‌عنوان راهکاری برای مقابله با تورم معرفی کرده‌ایم.

مفهوم تورم و اَبَر تورم

در ادبیات اقتصادی تورم(Inflation) به‌صورت «افزایش سطح عمومی قیمت‌ها» تعریف می‌شود؛ اما همان‌طور که از این تعریف مشخص است، چنین بیانی برای افرادی که حوزه مطالعات‌شان از اقتصاد دوره بوده، چندان ملموس و قابل درک نیست و قصد ما تعریف این پدیده به شیوه‌ای ملموس‌تر است.

زمانی که اقتصاد کشوری با تورم شدید درگیر باشد، بدون اینکه جهش مشخصی در سطح قیمت‌ها مشاهده شود، سطح عمومی قیمت‌ها در طول زمان افزایش می‌یابد. به‌عنوان مثال می‌توانید تاریخچه سفرهایی که از ابتدا با یکی از تاکسی‌های اینترنتی داشته‌اید را بررسی کرده، هزینه اولین سفرتان را با آخرین سفری که داشته‌اید مقایسه کنید؛ بنابراین مهم‌ترین مشخصه تورم را می‌توان افزایش سطح عمومی قیمت‌ها دانست.

اگرچه در ادامه مقاله به‌طور دقیق به بررسی وضعیت وخیم تورم ایران خواهیم پرداخت، اما جالب است پیش از آن مثالی در ارتباط با آلمان را در نظر بگیرید که به درک خطری که پیش‌روی اقتصاد ما نیز قرار دارد، کمک می‌کند.

آمارها نشان می‌دهند کشور آلمان پس از جنگ جهانی اول، تورمی را تجربه کرد که تا امروز بی‌مانند بوده است. به‌عنوان مثال قیمت روزنامه در این کشور از ۰.۳ مارک در ابتدای سال 1921 به 70 میلیون مارک در دو سال بعد افزایش یافت! این میزان از تورم – یعنی تورم بالای 50 درصد – در اقتصاد به ابر تورم (Hyperinflation) معروف است. برای درک بهتر مفهوم ابرتورم می‌توانید مقاله «ابر تورم چیست؟» را نیز ببینید.

نحوه محاسبه تورم

همان‌طور که در بخش قبل اشاره کردیم، منظور از تورم افزایش سطح عمومی قیمت‌هاست؛ بنابراین برای محاسبه تورم یا به‌طور دقیق‌تر درصد این افزایش، باید میزان افزایش قیمت کالاها و خدمات مورد استفاده را محاسبه کنیم. به این منظور سبدی از کالاها و خدمات که مورد استفاده عموم افراد جامعه قرار دارد، تعریف شده و تغییرات قیمت این سبد در طول زمان مورد بررسی قرار می‌گیرد. هزینه مورد نیاز برای خرید این سبد از کالاها و خدمات در اقتصاد با عنوان «شاخص قیمت مصرف‌کننده» یا Consumer Price Index (به اختصار CPI) نامیده می‌شود. برای محاسبه تورم نیز باید تغییرات این شاخص در نظر گرفته شود.

در نظر داشته باشید سبد کالاها و خدماتی که در محاسبه تورم در کشور ما مورد استفاده قرار می‌گیرد از عناوین زیر تشکیل شده است:

1. خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها
2. دخانیات
3. پوشاک و کفش
4. مسکن، آب،‌ برق، گاز و سایر سوخت‌ها (اجاره زیرمجموعه این عنوان است)
5. مبلمان، لوازم خانگی و نگهداری معمول آن‌ها
6. بهداشت و درمان
7. حمل و نقل
8. ارتباطات
9. تفریح و فرهنگ
10. آموزش
11. هتل و رستوران
12. کالا‌ها و خدمات متفرقه

در نظر داشته باشید از آن‌جایی که برای ما به‌عنوان مصرف کننده، تورم بیش از هر چیزی در افزایش قیمت کالاهای مصرفی از قبیل خوراکی‌ها یا هزینه اجاره مسکن ملموس است، در این مقاله بر محاسبه تورم از طریق کالاهای مصرفی خانوارها تمرکز کرده‌ایم و به روش‌های دیگر محاسبه تورم (از طریق شاخص‌هایی از قبیل شاخص قیمت تولید کننده، شاخص کالاهای صادراتی و… ) نپرداخته‌ایم.

برای محاسبه تورم یک سال، به‌عنوان سال پایه انتخاب شده و تغییرات شاخص قیمت مصرف‌کننده در هر سال نسبت به آن سالی که به‌عنوان پایه انتخاب شده محاسبه می‌شود. لازم به ذکر است سال پایه با گذر زمان و تغییر الگوی مصرف خانوار تغییر می‌کند. به‌عنوان مثال در دهه 60 شمسی تلفن همراه یا خدمات اینترنت جایگاهی در سبد مصرفی خانوار نداشته است؛ اما امروزه این دو مورد از اساسی‌ترین هزینه‌های خانوارها به‌شمار می‌روند. درحال حاضر(سال 1402) سال پایه‌ای که در محاسبات مربوط به تورم مورد استفاده قرار می‌گیرد، سال 1400 است.

فرمول محاسبه نرخ تورم

در این فرمول CPI1 سال قبل و CPI2 سالی است که قصد داریم افزایش قیمت‌ها را در آن سال نسبت به سال قبل بسنجیم (یعنی امسال)؛ بنابراین می‌توان گفت:

نرخ تورم، درصد تغییر سطح عمومی قیمت‌ها نسبت به دوره قبل است.

فراموش نکنید شاخص تورم برای دوره‌های زمانی مختلف محاسبه و گزارش می‌شود و می‌توانید مقدار به‌روز شده این شاخص را از طریق سایت مرکز آمار یا بانک داده‌های سری زمانی بانک مرکزی دریافت کنید. لازم به ذکر است در سایت مرکز آمار می‌توانید علاوه بر شاخص کل، نرخ تورم مربوط به هر کدام از گروه‌های دوازده‌گانه‌ای که در ابتدای مقاله به آن اشاره شد، پیدا کنید. به‌عنوان مثال ممکن است در یک سال میزان افزایش در قیمت گروه مواد غذایی بیش از تورم اتفاق افتاده در بخش آموزش باشد. لازم به ذکر است، می‌توانید برای آشنایی بیشتر با شیوه محاسبه تورم به مقاله «نحوه محاسبه تورم و اثر آن بر خرید و فروش سهام» مراجعه کنید.

نهایتا در نظر داشته باشید تورم به شیوه‌های گوناگونی از قبیل دوره‌های ماهانه، سالانه و البته نقطه به نقطه محاسبه می‌شود که در مقالات آتی این شیوه‌ها و مفهوم هر یک را به دقت بررسی خواهیم کرد.

چگونه در برابر تورم از دارایی‌ خود محافظت کنیم؟!

به گزارش مرکز آمار نرخ تورم یک ساله منتهی به مرداد ۱۴۰۱ کمی بیش از ۴۱ درصد بوده است. یعنی خانوارهای ساکن در ایران مجبور بوده‌اند برای خرید یک گروه ثابت از کالاها و خدمات در مرداد ۱۴۰۱، به‌طور متوسط ۴۱ درصد بیش از مرداد ۱۴۰۰ هزینه کنند. همان‌طور که در مقالات بعدی خواهیم دید، توان کنترل نرخ تورم در توان عموم افراد جامعه نیست و لازم است در این شرایط بیش از هر کار دیگر، روی حفظ ارزش دارایی خود تمرکز کنیم. بازار سرمایه برای دستیابی به این هدف ابزارهای متعددی در اختیار ما می‌گذارد. این ابزارها را می‌توانیم به این صورت خلاصه کرد:

• دریافت کد بورسی و خرید و فروش مستقیم سهام

در صورتی که انتخاب شما سرمایه گذاری در بورس به شیوه مستقیم باشد، لازم است ابتدا نسبت به دریافت کد بورسی، ثبت‌نام و احراز هویت سجام اقدام کنید. پیشنهاد می‌کنیم در ادامه مسیر خود حتما در دوره‌های آموزش بورس شرکت کنید تا در دام‌های سرمایه‌گذاری گرفتار نشوید.

سرمایه‌گذاری از طریق خرید و فروش مستقیم سهام در صورتی که با دانش و تحلیل‌های صحیح همراه باشد، می‌تواند تا حد قابل‌توجهی آثار مخرب تورم را کنترل کند.

• سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها از جمله صندوق با درآمد ثابت

صندوق‌های سرمایه‌گذاری انواع مختلف و بازدهی‌های متفاوتی دارند. شما می‌توانید بسته به میزان ریسک‌پذیری خود در هر یک از این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کنید. به‌عنوان مثال بازدهی صندوق با درآمد ثابت اگرچه با تورم برابری نمی‌کند، اما همچنان بیش از بازدهی سپرده‌گذاری در بانک است؛ بنابراین اگر تمایلی به تحمل ریسک سرمایه‌گذاری مستقیم یا سرمایه‌گذاری در صندوق سهامی ندارید، می‌توانید با سرمایه‌گذاری در صندوق با درآمد ثابت ضمن کسب سود بیش از بانک، تا حدی آثار زیان‌بار تورم بر دارایی‌های خود را کاهش دهید.

• سبدگردانی در بورس

سبدگردانی در بورس به‌عنوان شیوه‌ای برای سرمایه‌گذاری اختصاصی در این بازار به‌شمار می‌رود. از آنجایی که در این شیوه مدیریت دارایی‌های شما به‌عهده افراد حرفه‌ای با سابقه درخشان فعالیت در بورس است، می‌توانید تا حد زیادی اطمینان داشته باشید که از دارایی‌ شما در برابر تورم به‌خوبی محافظت خواهد شد.  همچنین در نظر داشته باشید برای انتخاب بهترین گزینه برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس می‌توانید به مطلب «تفاوت سبدگردانی و صندوق سرمایه‌گذاری» مراجعه کنید.