سوگیری خوشه انگاری و نحوه مقابله با آن

سوگیری خوشه انگاری یکی از بی‌شمار عوامل رفتاری و روانشناختی موثر بر رفتار سرمایه‌گذاران بازار سهام است. در این مقاله ضمن معرفی این سوگیری و تاثیرات آن بر خرید و فروش سهام، روش‌هایی از قبیل سرمایه‌گذاری در صندوق سهامی و صندوق با درآمد ثابت را به‌عنوان راهکارهایی ساده برای مقابله با این سوگیری مورد بررسی قرار داده‌ایم.

آشنایی با سوگیری خوشه‌انگاری

برای شما هم پیش آمده هنگام تماشای آسمان ناخودآگاه ابرها را به شکل‌های مختلف ببینید؟ مطالعات نشان داده‌اند افراد به‌صورت ذاتی تمایل دارند در داده‌های تصادفی که از هیچ قاعده‌ای پیروی نمی‌کنند، الگوهایی مشخص بیابند. کافی است همین الان یک قلم و کاغذ بردارید و بدون هدف روی کاغذ خط بکشید و بعد بین خطوط خود دنبال اشکال مختلف بگردید. با احتمال زیاد می‌توانید شکل‌های زیادی بین خطوط بیابید. این رفتار در متون مالی رفتاری به «سوگیری خوشه‌انگاری» معروف است.

همان‌طور که می‌دانید ذهن ما روزانه حجم قابل توجهی از داده‌های مختلف را دریافت می‌کند و پردازش دقیق تمام این داده‌ها خارج از توان آن است. به همین علت ذهن از میان‌برهایی استفاده می‌کند که فرایند تصمیم‌گیری را تا حدی تسهیل می‌کنند. یکی از این میان‌برها، الگو ساختن از داده‌های تصادفی است؛ چرا که الگو ساختن نه تنها تصمیم‌گیری را ساده می‌کند، بلکه باعث سهولت به‌خاطر سپردن داده‌ها نیز می‌شود. 

تاثیر سوگیری خوشه‌انگاری بر خرید و فروش سهام

ممکن است یک سرمایه‌گذار به اشتباه میان داده‌هایی که در عمل ارتباطی به همدیگر ندارند، الگویی نادرست شناسایی کرده و برمبنای الگوی مورد نظر نسبت به خرید و فروش سهام اقدام کند. در چنین حالتی سرمایه‌گذاری که تحت تاثیر سوگیری خوشه‌انگاری انجام می‌شود، می‌تواند منجر به تحمل زیان سنگین شود. به‌عنوان مثال فرض کنید سرمایه‌گذاری طی چهار روز معاملاتی اخیر متوجه شود تغییرات قیمت یک سهم به این شکل بوده است: نزولی، نزولی، صعودی، صعودی. حال اگر او به جای اینکه برای تحلیل وضعیت قیمتی سهم و انتخاب زمان مناسب برای ورود به سهم یا خروج از آن از ابزارهای قابل اتکای تحلیل تکنیکال استفاده کند، براساس همین الگویی که خود شناسایی کرده عمل کند، یعنی تحت تاثیر سوگیری خوشه‌انگاری به خرید و فروش سهام پرداخته و به احتمال بسیار زیاد متحمل زیان خواهد شد.

در نظر داشته باشید، در کنار سوگیری خوشه‌انگاری، خطاها و سوگیری‌های رفتاری متعدد دیگری نیز بر عملکرد سرمایه‌گذاران در معاملات سهام تاثیر می‌گذارند. برای آشنایی بیشتر با این سوگیری‌ها می‌توانید مقاله «سوگیری‌های شناختی و تاثیر آن بر معاملات سهام» را مطالعه کنید.

مقابله با سوگیری خوشه‌انگاری

در انبار تاریک چراغی روشن کنید!

چه در ارتباط با سوگیری خوشه‌انگاری و چه برای مقابله با سایر سوگیری‌های رفتاری، علم به وجود این سوگیری‌ها در رفتار انسان‌ها، احتمال تاثیرپذیری از آن‌ها را کاهش می‌دهد. زمانی که در یک انبار تاریک چراغی روشن کنید -هرچقدر هم که انبار شلوغ باشد- به احتمال کمتری با وسایل مختلف اتاق برخورد می‌کنید؛ بنابراین بسیار مهم است که با مطالعه در خصوص این سوگیری‌ها و شناخت آن‌ها، تاثیرشان را به حداقل برسانیم. 

علاوه بر آگاهی به وجود سوگیری‌های رفتاری، برای مقابله با این سوگیری، می‌توان دو روش کلی را پیشنهاد داد. نخست افزایش دانش مالی و سرمایه‌گذاری است و راه دیگر استفاده از روش‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم. 

آموزش بورس و کاهش تاثیر خوشه‌انگاری

تا به حال در آزمونی تستی که برای آن به لحاظ علمی آمادگی نداشتید، شرکت کرده‌اید؟

زمانی که بدون علم کافی جواب سوالات را در پاسخنامه علامت می‌زنید، ممکن است ناخودآگاه تصور کنید بین جواب سوالات ارتباطی وجود دارد یا حتی فکر کنید امکان ندارد پاسخ چهار سوال پشت سر هم گزینه «ج» باشد! در این شرایط اگر با دانش کافی سر جلسه آزمون حاضر می‌شدید، قطعا تحت تاثیر این افکار قرار نمی‌گرفتید. چراکه با توجه به دانشی که از آن برخوردار هستید، اطمینان داشتید که سوالات را به درستی پاسخ داده‌اید. 

همان‌طور که در مثال فوق اشاره کردیم، نبود دانش کافی ناخودآگاه افراد را به سمت تاثیرپذیری بیشتر از سوگیری‌های رفتاری سوق می‌دهد. این در حالی است که افراد با دانش کافی تحت تاثیر این سوگیری‌ها قرار نمی‌گیرند؛ بنابراین اگر قصد دارید به صورت مستقیم به خرید و فروش سهام بپردازید، لازم است حتما در دوره‌های آموزشی مرتبط شرکت کرده، دانش کافی برای معاملات سهام را به‌دست آورید. در غیر این‌صورت نه فقط احتمال اینکه تحت تاثیر سوگیری خوشه‌انگاری قرار بگیرید افزایش می‌یابد، بلکه این سوگیری درست مانند دومینو، سوگیری‌های رفتاری دیگر را فعال می‌کند و می‌تواند زیان سرمایه‌گذاری را مجددا افزایش دهد. برای آشنایی با شیوه‌های مختلف تحلیل در بازار سرمایه و ویژگی‌های هر کدام از این روش‌ها می‌توانید به مقاله «آموزش بورس از صفر» مراجعه کنید.

سرمایه‌گذاری غیرمستقیم برای جلوگیری از سوگیری‌های رفتاری

استفاده از روش‌هایی از قبیل سرمایه‌گذاری در صندوق با درآمد ثابت یا صندوق سهامی می‌تواند بهترین راه جلوگیری از سوگیری‌های رفتاری باشد. استفاده از این شیوه‌های سرمایه‌گذاری چون نیاز به دخالت مستقیم شما ندارد و توسط افراد با تجربه و حرفه‌ای بازار انجام می‌شود، ضمن کاهش ریسک سرمایه‌گذاری احتمال تاثیر گرفتن از سوگیری‌های رفتاری را نیز حداقل می‌کند.  فراموش نکنید هر یک از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مناسب گروه خاصی از سرمایه‌گذاران است. یعنی سرمایه‌گذاری در صندوق سهامی برای سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر و صندوق با درآمد ثابت برای سرمایه‌گذاران محتاط گزینه مناسبی است.

سخن پایانی

در این مقاله با سوگیری خوشه‌انگاری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سوگیری‌های رفتاری موثر بر خرید و فروش سهام آشنا شده، سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و دریافت آموزش بورس را به‌عنوان راهکارهای مقابله با این سوگیری مورد بررسی قرار دادیم. در پایان در نظر داشته باشید شیوه‌های دیگری نیز برای مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری در بورس وجود دارند و همواره می‌توانید با در نظر داشتن این نکات از سود سرمایه‌گذاری در این بازار استفاده کنید. برای آشنایی با سایر روش‌ها مقاله «روش‌های کاهش ریسک سرمایه گذاری در بورس» را مطالعه کنید.