اقتصاد پلتفرمی چیست؟

از زمانی که انسان توسط تکنولوژی و ابزار دیجیتال محاصره شده است، قدم به دنیای جدیدی گذاشته‌ایم و عناصر جدیدی وارد جنبه‌های مختلف زندگی ما شده است. به اطراف‌تان توجه کنید، امور مالی، درمان بیماری‌ها، حمل‌ونقل، کسب‌وکار، ابزار ایجاد ارتباط بین انسان‌ها و کلیه مفاهیم و ابزارهایی که تا چند دهه پیش زیرساخت جوامع انسانی بودند؛ امروز کاربرد چندانی ندارند و با شکل جدیدی از زندگی مواجه هستیم. پلتفرم‌ یک مفهوم جدید در زندگی انسان مدرن است که در این مقاله می‌خواهیم به بررسی آن در حوزه اقتصاد بپردازیم. داستان پلتفرم‌ها در اقتصاد یا همان اقتصاد پلتفرمی، احتمالا برای شما آشنا خواهد بود، چون در طول روز با این ابزار سروکار دارید!

پلتفرم چیست؟ 

«پلتفرم» به معنی سکو یا زیرساخت است. از لحاظ مفهومی، سکو به‌عنوان یک سطح برای نمایش شناخته می‌شود. احتمالا شما این کلمه را در مورد صنعت خودرو یا حوزه تکنولوژی شنیده باشید. در صنعت خودرو، پلتفرم به معنی یک ساختار اساسی مشترک بین چند خودرو است که معمولا مثل بخش‌های تزئینی، در معرض دید مخاطب نیست مثلا شاسی و جعبه دنده! اما در حوزه تکنولوژی با داستان متفاوتی رو‌به‌رو هستیم؛ از پلتفرم‌ها برای ایجاد ارتباط استفاده می‌شود که می‌تواند یک بستر یا اصطلاحا میزبان، شامل امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری برای اجرای یک سیستم برای ارائه خدمات باشد. 

اقتصاد (کسب و کار) پلتفرمی چیست؟ 

در اقتصاد پلتفرمی، کسب‌وکارها به سمت دیجیتالیزه شدن پیش می‌روند و پلتفرم‌ها در قالب سیستم‌های زیرساختی دیجیتال، امکان ایجاد ارتباط بین کسب‌وکار و مصرف‌کننده را فراهم می‌کنند. در واقع یک پل ارتباطی دیجیتال بین تولید‌کننده یا ارائه‌کننده خدمات و مشتری است.

• در مقیاس جهانی، می‌توانیم شرکت‌های Amazon، Airbnb و Uber را به‌عنوان نمونه‌های بسیار موفقی از کسب‌وکارهای پلتفرمی معرفی کنیم. در اقتصاد داخلی هم برندهایی مثل دیجی کالا، دیوار و اسنپ از نمونه‌های موفق این حوزه هستند. 
• ایالات متحده آمریکا با ارزش بازار ۱۱ میلیارد دلاری در سال ۲۰۲۳ و داشتن قطب‌های تکنولوژی مثل سیلیکون ولی (Silicon Valley)، حدود ۸۰ درصد از سهم این بازار را در اختیار دارد و پایتخت کسب‌وکارهای پلتفرمی در جهان شناخته می‌شود. 

مثال‌هایی که در بالا ذکر کردیم، در حیطه اقتصاد دیجیتال قرار می‌گیرند که برای آشنایی بیشتر با مهم‌ترین ابزار مورد استفاده در این حوزه، می‌توانید مقاله اقتصاد دیجیتال چیست؟ را مطالعه کنید. 

انواع پلتفرم در اقتصاد پلتفرمی

به‌طور کلی، پلتفرم‌های موجود در کسب‌وکارهای پلتفرمی به ۳ دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه مطلب به توضیح هر کدام از آن‌ها با ذکر مثال می‌پردازیم. 

پلتفرم تراکنشی 

این پلتفرم‌ها که با عناوینی مثل «جورکننده‌های دیجیتال» هم شناخته می‌شوند، در قالب محیط‌های مجازی عمل می‌کنند که افراد مختلف می‌توانند در آنجا با یکدیگر ارتباط بگیرند. بهترین مثال‌‌های پلتفرم‌ تراکنشی، شرکت Amazon یک بازار مجازی آنلاین برای خرید و فروش کالا و Facebook یک شبکه اجتماعی آنلاین برای آشنایی با افراد جدید یا دنبال کردن دوستان است. 

فیس بوک یک شبکه اجتماعی آنلاین و از نوع پلتفرم‌های تراکنشی در اقتصاد پلتفرمی است.

پلتفرم نوآورانه 

پلتفرم‌های نوآورانه، ابزار تکنولوژیک جدیدی ارائه می‌دهند که مخاطب می‌تواند از این ابزار برای انجام امور شخصی روزمره یا حرفه‌ای در فضای کاری استفاده کند. غول‌های تکنولوژی مثل Microsoft و Oracle در این دسته قرار می‌گیرند. 

پلتفرم یکپارچه ساز 

از ترکیب پلتفرم‌های تراکنشی و نوآورانه، پلتفرم‌های اقتصادی جدیدی به نام پلتفرم یکپارچه‌ساز ایجاد می‌شود که شبیه پلتفرم‌های دانلود نرم‌افزار (اپلیکیشن) است. (مثلا Apple App Store و Google Play Store)

انواع مدل‌های تجاری در اقتصاد پلتفرمی 

در اقتصاد پلتفرمی، چند مدل تجاری مرسوم وجود دارد و همه پلتفرم‌ها به یک شکل خدمات‌رسانی یا درآمدزایی نمی‌کنند. در این بخش سازوکار این مدل‌های کسب‌وکار را بررسی می‌کنیم. 

مدل پلتفرم انتقالی (Transitional Platform Model)

پلتفرم انتقالی یک استراتژی تجاری را توصیف می‌کند که کسب‌وکار می‌خواهد یک تغییر زیرساختی از مدل خدمات یا کالا محور به مدل پلتفرم محور داشته باشد. شرکت‌ها در نوع سنتی، کالا تولید می‌کنند و از طریق پخش مویرگی یا واسطه‌های مختلف، کالای مذکور را به مصرف‌کننده می‌فروشند، اما حالا در پلتفرم‌ها محیطی را فراهم می‌کنند که فروش مستقیم و بدون واسطه انجام دهند. 

(مثلا یک شرکت تولیدکننده محصولات غذایی، فروشگاه حضوری یا آنلاین عرضه مستقیم محصولات (برای مصارف خرده‌فروشی) راه‌اندازی می‌کند.)

مدل پلتفرم دو سویه (Two-Sided Platform Model)

پلتفرم دوسویه که به‌عنوان بازار دوطرفه هم شناخته می‌شوند، یک مدل کسب‌وکار است که زمینه تعامل مستقیم بین دو گروه مجزا به‌عنوان فعال بازار را فراهم می‌آورد که از حضور یکدیگر در این پلتفرم سود کسب می‌کنند و تقویت این شبکه، موجب رشد پلتفرم می‌شود. 

(مثلا پلتفرم‌های خرید و فروش اجناس دست‌دوم مثل ebay که در آنجا مردم بدون واسطه‌ها، کالا خرید و فروش می‌کنند.)

شرکت تجارت الکترونیک ebay بزرگترین حراجی آنلاین جهان بر اساس مدل پلتفرمی دو سویه در اقتصاد پلتفرمی است.

مدل پلتفرم چند سویه (Multi-Sided Platform Model)

یک سرویس سفارش آنلاین غذا را درنظر بگیرید؛ این پلتفرم ۳ گروه مختلف را به یکدیگر وصل می‌کند. مشتری (گروه اول) از طریق اپلیکیشن سفارش ثبت می‌کند، رستوران (گروه دوم) بعد از دریافت سفارش، غذا را آماده می‌کند و پیک موتوری (گروه سوم) بعد از آماده‌سازی، غذا را به مشتری تحویل می‌دهد. بنابراین، در پلتفرم چندسویه چند گروه مجزا در راستای هدف مشخصی کار می‌کنند. (یعنی ثبت سفارش آنلاین غذا و تحویل به مشتری بدون مراجعه حضوری به رستوران)

مدل پلتفرم اشتراکی (Subscription Platform Model)

اگر علاقه‌مند به فیلم و سریال باشید، حتما با شبکه نمایش خانگی و پلتفرم‌های اشتراکی مشاهده فیلم (نسخه ایرانی: فیلیمو | نسخه خارجی: نتفلیکس) آشنا هستید. در قلب این پلتفرم‌ها، یک سرویس یا محصول وجود دارد که مصرف‌کننده برای استفاده از آن باید اشتراک تهیه کند. برقراری ارتباط و تعامل با مخاطب در این پلتفرم‌ها نقش حیاتی دارد.

شرکت نتفلیکس یکی از محبوب‌ترین سرویس‌های تماشای آنلاین فیلم و سریال است

آینده اقتصاد پلتفرمی به چه عواملی بستگی دارد؟

از میان عوامل مختلف، نقش هوش مصنوعی در توسعه اقتصاد پلتفرمی بسیار پر رنگ است. با رشد سریع مدل‌‌های هوش مصنوعی (ماشین لرنینگ)، این مدل‌ها به پلتفرم‌ها این امکان را می‌دهند که در مورد نحوه ارائه خدمات و محتوا، اقدامات استراتژیک‌تری داشته باشند. در واقع هوش مصنوعی فقط از لحاظ اقتصادی پلتفرم‌ها را توسعه نمی‌دهد، بلکه با ایجاد یک نظم ژئوپلیتیک در این حوزه، منجر به بهبود عملکرد پلتفرم‌ها در تعامل با انسان به عنوان مصرف‌کننده یا اعضای پلتفرم می‌شود. به‌طور کلی، آینده اقتصاد پلتفرمی تحت تاثیر مستقیم پیشرفت‌های تکنولوژیک است.