نرخ بازگشت سرمایه چیست؟

نرخ بازگشت سرمایه یا Return on Investment که به اختصار ROI نامیده می‌شود، یکی از نسبت‌های مالی محبوب بین سرمایه‌گذاران است. این نسبت مالی به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند در خصوص بازدهی یک سرمایه‌گذاری دید بهتری به‌دست آورده، تصمیمات مناسب‌تر بگیرند. به‌عنوان مثال با استفاده از ROI می‌توانید مقایسه خوبی بین سرمایه گذاری در بورس و بازارهای موازی انجام دهید، یا حتی در خصوص خرید و فروش سهام و مقایسه عملکرد سهم‌های مختلف بازار از این شاخص استفاده کنید. در این مقاله ضمن معرفی این نسبت مالی و نحوه محاسبه آن، با مثال‌هایی ساده و کاربردی، تحلیل این نسبت را آموزش می‌دهیم. همچنین محدودیت‌های نرخ بازگشت سرمایه را در کنار مدل تعدیل شده این شاخص مورد بررسی قرار می‌دهیم.

نرخ بازگشت سرمایه چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

ساده‌ترین تعریف از نرخ بازگشت سرمایه را می‌توان به این شکل بیان کرد که یک سرمایه‌گذاری به‌خصوص، در ازای هزینه‌ای که برای آن انجام می‌شود، چه میزان بازدهی خواهد داشت. همان‌طور که از این تعریف نیز مشخص است، برای محاسبه ROI به سود سرمایه‌گذاری و هزینه‌ای که برای آن انجام شده نیاز خواهید داشت. در صورتی که ROI را برای چند گزینه مختلف سرمایه‌گذاری محاسبه کنید، می‌توانید یک مقایسه سریع و ساده بین میزان بازدهی این گزینه‌ها داشته باشید. برای این‌که مفهوم ROI را بهتر درک کنید، ابتدا فرمول محاسبه نرخ بازگشت سرمایه را در نظر بگیرید.

در نظر داشته باشید در فرمول بالا، منظور از ارزش فعلی سرمایه‌گذاری عوایدی است که انتظار دارید در صورت فروش دارایی مورد نظر به‌دست آورید. به‌عنوان مثال اگر شما به‌اندازه دو میلیون تومان در سهام شرکتی سرمایه‌گذاری کرده باشید (هزینه اولیه) و بعد از گذشت سه سال ارزش دارایی شما در شرکت فوق به سه میلیون تومان رسیده باشد (ارزش فعلی سرمایه‌گذاری)، نرخ بازگشت سرمایه در این سرمایه‌گذاری به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:

همان‌طور که در فرمول ابتدای مقاله و این مثال دیدید، محاسبه نرخ بازگشت سرمایه کار پیچیده‌ای نیست و تحلیل نتایج آن نیز بسیار ساده است. اگر پس از محاسبه نرخ بازگشت سرمایه برای یک سرمایه‌گذاری بخصوص به عددی مثبت رسیدید، یعنی سرمایه‌گذاری موردنظر سودآور است و اگر ROI برای یک سرمایه‌گذاری منفی بود، نشان‌دهنده این است که ورود به این پروژه یا سرمایه‌گذاری سودآور نخواهد بود. بین گزینه‌هایی با ROI مثبت نیز هرچه مقدار به‌دست آمده برای یک گزینه سرمایه‌گذاری بالاتر باشد، آن سرمایه‌گذاری سوددهی بیشتری دارد؛ اما این نکات برای استفاده از نرخ بازگشت سرمایه کافی نیستند. همان‌طور که در فرمول‌ فوق مشخص است، نرخ بازگشت سرمایه، عوامل متعددی را در نظر نمی‌گیرد. در نظر نگرفتن تاثیر زمان و تورم مهم‌ترین کاستی‌های ROI به‌شمار می‌روند.

یکی از ساده‌ترین شیوه‌های رفع مشکل مربوط به تورم می‌تواند در نظر گرفتن نرخ تورم و مقایسه آن با نرخ بازگشت سرمایه باشد. در چنین شرایطی اگر نرخ بازگشت سرمایه از نرخ تورم بالاتر باشد، می‌توان آن سرمایه‌گذاری را یک سرمایه‌گذاری معقول به‌شمار آورد. اگرچه در اقتصادهایی که با ابرتورم درگیر هستند، نمی‌توان لزوما انتظار چنین نرخ بازدهی داشت. در کنار این مسئله می‌توان مشکل در نظر گرفته نشدن زمان را نیز با ایجاد یک‌سری تعدیل در فرمول ROI یا حتی تقسیم  ROI نهایی بر تعداد سال‌های سرمایه‌گذاری به‌دست آورد. در ادامه ابتدا در ارتباط با تقسیم ROI بر تعداد سال‌های سرمایه‌گذاری صحبت می‌کنیم و سپس ROI تعدیل شده با زمان را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

تعدیل نرخ بازگشت سرمایه و در نظر گرفتن زمان سرمایه‌گذاری

برای درک بهتر موضوع زمان، یک‌بار دیگر به مثالی که در قسمت قبل ذکر شد برمی‌گردیم. در این مثال فردی توانسته بود بعد از گذشت سه‌سال، از سرمایه دو میلیون تومانی خود 50 درصد بازدهی گرفته، در انتهای سال سوم، سرمایه‌ای سه میلیون تومانی داشته باشد. حال مثال دیگری را در نظر بگیرید. فرض کنید فردی همان دو میلیون تومان را در سهام شرکت دیگری سرمایه‌گذاری کند و پس از یک‌سال سرمایه او به دو میلیون و پانصد هزار تومان رسیده باشد. نرخ بازگشت سرمایه در این سرمایه‌گذاری به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:

اگر بخواهیم این دو گزینه سرمایه‌گذاری را صرفا بر اساس نرخ بازگشت سرمایه باهم مقایسه کنیم،‌ حتما گزینه با نرخ بازگشت سرمایه بالاتر یعنی بازدهی 50 درصدی را انتخاب می‌کنیم. این در حالی است که این سرمایه‌گذاری بازدهی 50 درصدی را طی سه سال به ما می‌دهد؛ بنابراین با در نظر گرفتن بازده زمانی که گزینه دوم در آن به بازده 25 درصدی می‌رسد (یعنی یک سال)، بهترین کار این است که با تقسیم بازدهی 50 درصدی گزینه اول به تعداد سال‌های سرمایه‌گذاری یعنی سه سال، میانگین نرخ بازگشت سرمایه در هر سال 16.66 درصد می‌شود. به عبارتی می‌توان گفت طی سه سال سرمایه‌گذاری در این سهام مشخص، به‌طور میانگین سالانه 16.66 درصد بازدهی عاید شما می‌شود. حال اگر این عدد را با بازده 25 درصدی سرمایه‌گذاری دوم طی یک سال مقایسه کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که گزینه دوم سرمایه‌گذاری بهتری به‌شمار می‌رود؛ بنابراین فراموش نکنید برای مقایسه دو یا چند نرخ بازگشت سرمایه حتما تعداد سال‌های سرمایه‌گذاری را نیز در نظر بگیرید. 

تعدیل فرمول نرخ بازگشت سرمایه با در نظر گرفتن زمان سرمایه‌گذاری

اگرچه تقسیم ROI بر تعداد سال‌های سرمایه‌گذاری به‌صورت کلی دید خوبی از میانگین بازده سالانه یک سرمایه‌گذاری ارائه می‌کند، اما با توجه به اینکه سود مرکب سرمایه‌گذاری را لحاظ نمی‌کند، به‌قدر کافی خوب نیست. از همین رو و برای حل این مشکل فرمول زیر برای محاسبه ROI با درنظر گرفتن زمان معرفی شد. مهم‌ترین مزیت این فرمول در نظر گرفتن زمان سرمایه‌گذاری است. در نظر داشته باشید در عبارت زیر، n به تعداد سال‌های نگهداری دارایی مورد نظر اشاره می‌کند.

در نظر داشته باشید در صورتی که دارایی مورد نظر را قرار است برای مدتی کمتر از یک سال نگهداری کنید، کافی است n را به‌صورت کسری از سال نمایش دهید. مثلا اگر مدت زمان نگهداری یک دارایی را شش ماه در نظر دارید، با توجه به اینکه شش ماه نیمی از یک سال است می‌توانید به‌جای n عدد 0.5 را قرار دهید. استفاده از این فرمول هنگام تصمیم‌گیری در خصوص خرید و فروش سهام می‌تواند تا حد زیادی شما را در مسیر اتخاذ تصمیمات بهتر یاری کند. به‌عنوان مثال تصور کنید فردی قصد دارد از این طریق نرخ بازگشت سرمایه سالانه سرمایه‌گذاری اول (بازدهی 50 درصدی طی سه سال) را به‌دست آورد.

مقایسه بازدهی دو گزینه مختلف سرمایه‌گذاری با استفاده از حالت سالانه شده فرمول نرخ بازگشت سرمایه بسیار ساده‌تر است و البته نتایج قابل‌اتکا‌تری نیز دارد. برای درک بهتر این موضوع به این مثال توجه کنید. تصور کنید قصد دارید بین دو گزینه سرمایه‌گذاری یکی را انتخاب کنید. گزینه اول طی 5 سال بازدهی 50 درصدی خواهد داشت و گزینه دوم طی 3 سال بازده 30 درصدی. در ادامه خواهید دید مقدار ROI سالانه برای هر یک از این گزینه‌ها که به ترتیب x و y خوانده می‌شوند، به چه میزان خواهد بود.

همان‌طور که از محاسبات فوق پیداست، گزینه سرمایه‌گذاری y اگرچه در دید اول به بازده 30 درصدی که از 50 درصد کمتر است می‌رسد، اما در هر سال بازده بیشتری دارد و گزینه بهتری برای سرمایه‌گذاری به‌شمار می‌رود.

کاربردهای نرخ بازگشت سرمایه

از نرخ بازگشت سرمایه (ROI) به‌عنوان یکی از ساده‌ترین شیوه‌های سنجش میزان سودآوری یک سرمایه‌گذاری می‌توان در حوزه‌های مختلفی استفاده کرد. از میان مهم‌ترین این حوزه‌ها می‌توان به سرمایه گذاری در بورس و خرید و فروش سهام اشاره کرد. علاوه بر این، می‌توان از این نسبت مالی هنگام تصمیم‌گیری در خصوص شروع یک پروژه جدید، گسترش یک کارخانه یا حتی معاملات املاک نیز بهره گرفت. اگرچه همواره باید در نظر داشته باشید هر چه برآورد هزینه‌های یک پروژه ساده‌تر باشد، جواب به‌دست آمده از محاسبه نرخ بازگشت سرمایه قابل اتکاتر خواهد بود. به‌عنوان مثال، هنگام تصمیم‌گیری در خصوص خرید و فروش سهام، ما به‌طور مشخص می‌دانیم با هزینه‌هایی از قبیل مالیات و کارمزد معاملات و هزینه ابتدایی خرید روبرو خواهیم بود و انتظار نداریم در میانه مسیر سرمایه‌گذاری هزینه‌های تازه‌ای به این لیست اضافه شوند؛ بنابراین استفاده از ROI برای تحلیل میزان سودآوری سهام مورد نظر اقدامی منطقی به‌نظر می‌رسد. این در حالی است که در ارتباط با سایر شیوه‌های سرمایه‌گذاری یا خرید ملک ممکن است دائما میزان هزینه‌ها افزایش یابد و حتی به نقطه‌ای برسیم که هزینه‌ها بیش از درآمد شده و سرمایه‌گذاری دیگر سودآور نباشد. با توجه به موارد ذکر شده می‌توان نتیجه گرفت هرگز نمی‌توان بدون توجه به هزینه‌ها در ارتباط با سرمایه‌گذاری در یک دارایی بخصوص تصمیم‌گیری کرد.

نرخ بازدهی و ارزش فعلی خالص؛ مکمل‌های نرخ بازگشت سرمایه

نرخ بازگشت سرمایه می‌تواند در کنار نرخ بازدهی (Rate of Return) که بازه زمانی سرمایه‌گذاری را هم در نظر می‌گیرد، مورد استفاده قرار گیرد. همچنین می‌توان برای تعدیل آثار تورم در طول دوره سرمایه‌گذاری از ارزش فعلی خالص (Net Present Value) که تفاوت ارزش پول را در طول زمان بررسی می‌کند نیز بهره برد. در نظر داشته باشید کاربرد NPV در محاسبه RoR  معمولا بازدهی واقعی (real rate of return) نامیده می‌شود.

پیش از استفاده از نرخ بازگشت سرمایه چه مواردی را در نظر بگیریم؟

همان‌طور که می‌دانید، در تحلیل بنیادی و تحلیل تکنیکال، تعداد زیادی از اندیکاتورها، نسبت‌های مالی و ابزار دیگری در اختیار ما قرار می‌گیرند تا بتوانیم با استفاده از آن‌ها در ارتباط با سودآوری یک سهم مشخص در بازار تحقیق کنیم. همچنین باید در نظر داشته باشید، هیچ کدام از این سنجه‌ها، برای تشخیص سودآوری یک سهم به‌تنهایی کافی نیستند؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت صرفا با تکیه بر اطلاعات به‌دست آمده از ROI ، نمی‌توان سهمی را سودآور دانست و باید در کنار آن عوامل دیگری را نیز در نظر بگیرید. از میان مهم‌ترین این عوامل می‌توان به افق زمانی سرمایه‌گذاری و البته میزان ریسک‌پذیری سرمایه‌گذار اشاره کرد. فراموش نکنید سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر عموما می‌توانند در بازه‌های زمانی طولانی‌مدت‌تر سرمایه‌گذاری کنند، اما سرمایه‌گذاران محتاط، گزینه‌هایی را ترجیح می‌دهند که برای کسب سود از آن‌ها نیازی به سرمایه‌گذاری طولانی‌مدت نباشد. با در نظر گرفتن این موارد می‌توان نتیجه گرفت در ارتباط با ROI نیز لازم است عوامل دیگری را نیز پیش از تصمیم‌گیری درنظر بگیرید تا بهترین تجربه سرمایه‌گذاری را داشته باشید.