ارزش ذاتی و ارزش زمانی در اختیار معامله

آپشن یا اختیار معامله یکی از بهترین ابزارهای مدیریت ریسک و سودآوری در بازارهای مالی است. اما، قراردادهای اختیار معامله جزء پرریسک‌ترین و پیچیده‌ترین ابزارهای مالی هستند و برای معامله آ‌ن‌ها بهتر است با برخی از مولفه‌های تاثیرگذار مانند ارزش ذاتی و زمانی آشنا شد.

ارزش ذاتی چیست؟

در قراردادهای اختیار معامله ارزش ذاتی یا Intrinsic Value به اختلاف میان قیمت دارایی پایه و قیمت اعمال در آپشن گفته می‌شود. نکته‌ای که باید در رابطه با ارزش ذاتی در قراردادهای اختیار معامله در نظر گرفت، تفاوت محاسبه ارزش ذاتی در اختیار خرید (Call Option) و اختیار فروش (Put Option) است. با درک مفاهیم ارزش ذاتی و ارزش زمانی می‌توان استراتژی های سرمایه گذاری در آپشن را با سهولت بیشتری اجرا کرد.

• فرمول ارزش ذاتی در اختیار خرید

با محاسبه ارزش ذاتی می‌توان به ارزش واقعی پرمیوم یک قرارداد آپشن پی‌برد. در حقیقت، ارزش ذاتی به ما کمک می‌کند تا متوجه شویم که آیا پرمیوم یک قرارداد در قیمت منصفانه‌ای در حال معامله است یا خیر؟ ارزش پرمیومی که در حال معامله‌ است چه‌قدر با ارزش واقعی پرمیوم فاصله دارد؟ برای محاسبه ارزش ذاتی کال آپشن کافیست مطابق فرمول زیر عمل کنید:

همانطور که مشاهده می‌کنید از اختلاف قیمت دارایی پایه و قیمت اعمال قرارداد اختیار خرید می‌توان ارزش ذاتی یا پرمیوم واقعی قرارداد را محاسبه کرد. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید:

• یک مثال از ارزش ذاتی در اختیار خرید

فرض کنید قیمت هر سهم از نماد «خودرو» در بازار ۲,۸۱۴ ریال در حال معامله است. از سوی دیگر یک قرارداد اختیار خرید خودرو با تاریخ سررسید ۳ ماه آینده و قیمت اعمال ۲۰۰۰ ریال وجود دارد. برای محاسبه ارزش ذاتی کافیست قیمت دارایی پایه را از قیمت اعمال کم کنیم:

2814-2000=814

طبق عدد حاصل‌شده، ارزش ذاتی این قرارداد معادل ۸۱۴ ریال است. حالا، ارزش ذاتی را با ارزش پرمیوم قرارداد که در حال معامله است، مقایسه می‌کنیم. به‌طور مثال ارزش پرمیوم این قرارداد در حال حاضر ۱۰۰۰ ریال بوده و ۱۸۶ ریال بالاتر از ارزش ذاتی در حال معامله است. برای اینکه به ارزش واقعی یک قرارداد اختیار معامله پی‌ببرید، باید با مفهوم ارزش زمانی نیز آشنا شوید.

ارزش زمانی چیست؟

ارزش زمانی یا Time Value یکی از مهم‌ترین مولفه‌های ارزش‌گذاری قراردادهای اختیار معامله بوده و پتانسیل سودآوری یک آپشن در آینده را نشان می‌دهد. با توجه به اینکه عمر قراردادهای اختیار معامله محدود است، بنابراین ارزش زمانی یک قرارداد بسیار برای معامله‌گران آپشن مهم بوده و معمولا کمی نسبت به ارزش ذاتی بالاتر است. فرمول ارزش زمانی در آپشن به این شرح است:

همانطور که مشاهده می‌کنید ارزش زمانی از اختلاف قیمت پرمیوم و ارزش ذاتی به‌دست می‌آید. حالا، بازگردیم به مثالی که از ارزش ذاتی اختیار خرید خودرو داشتیم. ارزش ذاتی اختیار خودرو با تاریخ سررسید ۳ ماه آینده قیمت ۸۱۴ ریال به‌دست آمد و ارزش هر قرارداد یا پرمیوم اختیار خرید ۱۰۰۰ ریال است. برای محاسبه ارزش زمانی اختیار خرید خودرو تنها کافی‌ست اعداد را درون فرمول جایگذاری کنیم:

1000-814=186 

ارزش زمانی قرارداد اختیار خرید خودرو ۱۸۶ ریال بوده و با توجه به اینکه ۹۰ روز تا پایان این قرارداد باقی مانده است، بنابراین ارزش زمانی و ذاتی این قرارداد تقریبا قیمت منصفانه‌ای دارد. لازم به ذکر است پدیده زوال زمانی در قراردادهای اختیار معامله باعث می‌شود که هر چه یک قرارداد به تاریخ سررسید نزدیک‌تر می‌شود، ارزش زمانی آن نیز کمتر می‌شود و در نهایت به سمت صفر میل می‌کند و قراردادهای اختیار معامله در روزهای منتهی به سررسید زیر ارزش ذاتی خود معامله می‌شوند. 

ارزش ذاتی در اختیار فروش

نحوه محاسبه ارزش ذاتی در قراردادهای اختیار فروش با اختیار خرید متفاوت است. ارزش ذاتی یک قرارداد اختیار فروش یا Put Option از اختلاف قیمت اعمال و قیمت دارایی پایه حاصل می‌شود. فرمول محاسبه ارزش ذاتی در پوت آپشن به شرح زیر است:

با توجه به اینکه ارزش ذاتی در قرارداد اختیار خرید و فروش برای قراردادهای در سود یا In the money محاسبه می‌شود، قیمت اعمال در سود در اختیار فروش بالاتر از قیمت دارایی پایه است. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.

• یک مثال از ارزش ذاتی در اختیار فروش

فرض کنید قیمت هر سهم نماد خودرو در بازار ۲/۸۱۴ ریال معامله می‌شود و پیش‌بینی می‌کنید تا ۱ ماه آینده بازار شرایط نزولی و خنثی دارد. بنابراین، تصمیم می‌گیرید که یک قرارداد اختیار فروش خودرو با تاریخ سررسید ۱ ماه آینده و قیمت اعمال ۳۰۰۰ ریال خریداری کنید. برای محاسبه ارزش ذاتی اعداد را در فرمول جای‌گذاری کنید:

3000-2814=186 

طبق عدد به‌دست آمده، ارزش ذاتی قرارداد اختیار فروش خودرو برابر با ۱۸۶ ریال است و برای محاسبه ارزش زمانی نیز تنها کافی است قیمت پرمیوم را از ارزش ذاتی کسر کنیم. اگر ارزش پرمیوم این قرارداد را ۲۲۰ ریال در نظر بگیریم، ارزش زمانی برابر است با:

220-186=34 

با توجه به اینکه تاریخ سررسید قرارداد کمتر از ۱ ماه است، بنابراین ارزش زمانی این قرارداد بسیار پایین است و می‌توان اذعان کرد که قرارداد دچار زوال زمانی گشته است.

کلام پایانی

ارزش ذاتی و زمانی از مهم‌ترین معیارهای ارزش‌گذاری در بازار آپشن هستند. نکته مهمی که در رابطه با این دو مولفه تاثیرگذار باید در نظر گرفت وضعیت قراردادها است. در حقیقت، ارزش ذاتی و زمانی برای قراردادهای با وضعیت در سود یا به اختصار ITM معنا دارد. همچنین، مولفه‌های دیگری مانند نرخ بهره، تاریخ سررسید و نوسانات دارایی پایه در میزان ریسک و بازدهی، در وضعیت ارزش زمانی قراردادهای اختیار معامله از اهمیت فراوانی برخوردار هستند.