آربیتراژ چیست؟

آربیتراژ،‌ مفهوم خیلی پیچیده‌ای نیست و حتی گاهی در زندگی روزمره ما نیز شکل می‌گیرد. برای مثال شما می‌توانید پس از دریافت کد بورسی کالا،‌ نسبت به خرید خودرو در بورس با قیمت پایین‌تر از بازار آزاد اقدام کنید. در صورتی که پس از تحویل گرفتن خودرو، بتوانید آن را با قیمتی بالاتر در بازار آزاد به فروش رسانید، می‌توان گفت سودی که شما از این اختلاف قیمت به دست آورده‌اید،‌ سود آربیتراژی نام دارد. البته لازم به ذکر است که در تعاریف متداول مفهوم آربیتراژ، معمولا این خرید و فروش به صورت هم‌زمان در دو بازار انجام می‌شود؛ به همین دلیل هم بدون ریسک یا Risk free است.

ویدیوی آربیتراژ چیست؟

آربیتراژ در مقابل بازار متعادل

در دنیای مالی و اقتصاد، به کسب سود از اختلاف قیمت جزئی یک دارایی در بازارهای مختلف آربیتراژ می‌گویند. هنگامی‌ شما می‌توانید از اختلاف قیمت دو بازار سود آربیتراژی دریافت کنید که تعادل قیمتی در بازار برقرار نباشد؛ چرا که در غیر این صورت قیمت یک دارایی یکسان، در همه بازارها برابر است و هیچ فرصت کسب سودی برای آربیتراژگران وجود ندارد. اقتصاددانان چنین شرایطی را بازار با تعادل قیمتی می‌نامند. در واقع هنگامی‌که شما با حداقل قیمت یک دارایی را در بازاری خریداری و آن را با حداکثر قیمت در بازار دیگری به فروش می‌رسانید،‌ از اختلاف قیمت بین این دو بازار برای آن دارایی یکسان،‌ سود آربیتراژی به دست آورده‌اید.

آربیتراژ برای دارایی‌های مختلف

یکی از موقعیت‌های آربیتراژ گیری در بازار سرمایه ایران،‌ خرید سپرده کالایی طلا یا زعفران با قیمت پایین و فروش آن در بازار آتی طلا یا زعفران با قیمتی بالاتر است. البته در حال حاضر علاوه بر طلا و زعفران،‌ نقره و سکه طلا نیز قابلیت آربیتراژ گیری در بازار آتی را دارند. برای مثال فرض کنید قیمت هر گواهی سپرده صندوق طلا در بازار نقدی 7 هزار تومان است و هم‌زمان به دلیل هیجان عرضه و تقاضا در بازار آتی،‌ قیمت قرارداد آتی صندوق طلا 8 هزار تومان رسیده باشد. معامله‌گر حرفه‌ای، این اختلاف قیمت را فرصت کسب سود می‌داند و در این شرایط دو اقدام انجام می‌دهد. خرید گواهی سپرده به قیمت 7 هزار تومان و به‌طور هم‌زمان باز کردن تعهد فروش صندوق طلا در بازار آتی به قیمت 8 هزار تومان؛ تا در زمان سر رسید و تحویل سپرده،‌ از این معامله یک سود بدون ریسک کسب کند. در نظر داشته باشید برای آشنایی با گواهی‌های سپرده کالایی می‌توانید مقاله «گواهی سپرذه کالایی چیست؟» را مطالعه کنید.

برای درک بهتر مثال فوق می‌توان تعریف بازار آتی را مرور کرد. در این بازار طرفین قرارداد آتی متعهد می‌شوند یک دارایی پایه را که در این مثال گواهی سپرده کالایی مشخص است، در زمانی مشخص و با قیمتی از پیش تعیین شده، معامله کنند. در این بازار معامله‌گران می‌توانند از محل اختلاف قیمت دارایی پایه در بازار نقدی و آتی سود کسب کنند. فراموش نکنید برای آشنایی بیشتر با بازار آتی و نحوه کارکرد آربیتراژ  در این بازار می‌توانید مقاله «معاملات آتی چیست» را بخوانید.

آربیتراژ در بازارهای جهانی

در بازارهای خارجی اوضاع فرق می‌کند و افراد روی سهام شرکت‌ها نیز می‌توانند سود آربیتراژی به‌دست آورند. برای مثال هنگامی‌که سهام شرکتی در بازار محلی آن کشور عرضه می‌شود، قیمت پایین‌تری نسبت به قیمت آن در بازارهای جهانی دارد. در نتیجه اگر شما سهام آن شرکت را در بازار محلی خریداری کرده و برای مثال در بازار نزدک با قیمت بالاتری به فروش برسانید،‌ سود آربیتراژی به دست آورده‌اید.

این شرایط برای جفت‌ارزهای فارکس نیز برقرار است و شما با توجه به نرخ تبدیل‌های مختلف می‌توانید با کمی مهارت،‌ در این بازار نیز کسب سود کنید. البته که خود آربیتراژ با انواع مختلفی که دارد، می‌تواند پیچیده‌تر یا ساده‌تر باشد. برای مثال اگر واحد پولی مانند دلار را با قیمت کمتری در بازاری خریده و آن را با قیمت بیشتری در بازار دیگری به فروش برسانید،‌ از آربیتراژ دو مرحله‌ای سود به‌دست آورده‌اید. به‌عنوان نمونه فرض کنید شما در ایران دلار آمریکا را خریداری کرده‌اید و در عراق که دلار آمریکا قیمت بیشتری دارد،‌ به فروش می‌رسانید و از این اختلاف قیمت سود آربیتراژی به‌دست می‌آورید. برای این‌کار شما نیاز دارید نرخ تبدیل ریال ایران به دلار آمریکا در ایران و نرخ تبدیل دلار آمریکا به ریال ایران را در عراق بدانید؛ اما اگر با همین دارایی بخواهید وارد آربیتراژ سه مرحله‌ای شوید، شرایط کمی پیچیده‌تر می‌شود و شما نیاز دارید به جای دو نرخ تبدیل،‌ سه نرخ تبدیل را بدانید.

آربیتراژ برای پوشش ریسک

علاوه بر کسب سود بدون ریسک یکی دیگر از مزایای آربیتراژ،‌ پوشش ریسک است. این ویژگی بازار آتی،‌ هنگامی که روی موقعیت عکس چیزی که خریداری کرده‌ایم،‌ موقعیت فروش می‌گیریم خود را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر وقتی موقعیت آربیتراژ به صورت معکوس اتقاق افتد، اصطلاحا به آن پوشش ریسک می‌گویند.

برای مثال در صندوق سهامی،‌ مدیر صندوق می‌تواند برای پوشش ریسک سرمایه‌گذاری، از قرارداد آتی معکوس استفاده کند. این‌گونه پوشش ریسک زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت کالایی در بازار نقدی، بیشتر از قرارداد آتی همان کالا باشد. مثال بالا در مورد صندوق طلا را به یاد آورید. اگر در این حالت قیمت هر گواهی سپرده در بازار نقدی 8 هزار تومان و قیمت هر قرارداد آتی صندوق طلا 7 هزار تومان باشد،‌ سرمایه‌گذاری در بازار آتی به‌صرفه‌تر است؛ پس شما می‌توانید در بازار آتی،‌ موقعیت خرید صندوق طلا را با قیمت 7 هزار تومان بگیرید و در تاریخ سررسید،‌ گواهی صندوق را 1000 تومان پایین‌تر از قیمت نقدی بازار دریافت کنید. به این ترتیب شما ریسک سرمایه‌گذاری مستقیم در بازار نقدی را پوشش داده و دیگر نگران تغییرات قیمت در بازار نیستید.