بازار فرابورس چیست؟

پس از ثبت نام بورس و دریافت کد بورسی، بسیاری از سرمایه‌گذاران تازه‌وارد با شنیدن نام بازارهای مختلف موجود در بازار سرمایه ایران مانند بورس، فرابورس و بازار پایه فرابورس دچار سردرگمی می‌شوند و تمایل دارند اطلاعات بیشتری در رابطه با شرکت‌های فعال در آن‌ها و ویژگی‌هایشان کسب کنند. به همین علت نیز قصد داریم در این مقاله، فرابورس و بازارهای زیرمجموعه آن را مورد بررسی قرار دهیم.

ویدیوی بازار فرابورس چیست؟

جایگاه فرابورس در بازار سرمایه

پیش‌تر در مقاله «جایگاه بورس در اقتصاد» به این نکته اشاره کردیم که سیستم اقتصادی از دو بخش مالی و واقعی تشکیل شده است. چهار بازار «فرابورس»، «بورس اوراق بهادار تهران»، «بورس کالای ایران» و «بورس انرژی» نیز به‌عنوان زیرمجموعه‌های «بازار سرمایه» به‌عنوان قسمتی از بخش مالی، در اقتصاد کشور فعالیت دارند. برای درک بهتر جایگاه این بازار در سیستم اقتصادی کشور به نمودار زیر توجه کنید.

آشنایی با بازار فرابورس ایران

فرابورس ایران فعالیت رسمی خود را از ششم مهر ماه سال 1388 آغاز کرده است. شرکت‌ها می‌توانند با ورود به این بازار از مزایایی مانند «تامین مالی سریع»،‌ «افزایش نقدشوندگی سهام»، «معافیت‌های مالیاتی» و «افزایش اعتبار» بهره‌مند شوند. نکته دیگری که در این خصوص اهمیت دارد، این است که شرایط ورود به فرابورس، به‌طور کلی منعطف‌تر از شرایط ورود شرکت‌ها به بورس است و همین موضوع نیز سبب می‌شود تعدادی از بهترین سهم‌های بازار در فرابورس معامله شوند؛ بنابراین نباید تصور کنید صرف اینکه نماد شرکتی در این بازار معامله می‌شود، دلیلی مبنی بر عملکرد نامناسب آن شرکت است (اگرچه لازم است طبقه‌بندی بازارهای فرابورس را در تصمیم‌گیری لحاظ کنید که در ادامه این موضوع را نیز بررسی می‌کنیم).

جالب است بدانید شرکت فرابورس ایران نیز به عنوان یک شرکت سهامی عام در این بازار حضور دارد و سهام آن با نماد «فرابورس» در همین بازار مورد معامله قرار می‌گیرد. 

فرق بورس و فرابورس

تفاوت بورس و فرابورس از دیگر سوالاتی است که در ارتباط با این موضوع برای افراد تازه‌وارد بازار سرمایه مطرح می‌شود. در این خصوص باید در نظر داشته باشید به‌جز تفاوت‌های مربوط به نوع تقسیم‌بندی و تعداد بازارهای زیرمجموعه هر یک، مهم‌ترین تفاوت بورس و فرابورس مربوط به شرایط و فرایند پذیرش شرکت‌ها در هر بازار است. به‌طور کلی می‌توان گفت شرایط پذیرش شرکت‌ها در فرابورس بسیار ساده‌تر و سریع‌تر از فرایند پذیرش در بورس است. به‌عنوان مثال شرکت‌ها برای پذیرش در بورس نباید به هیچ عنوان زیان انباشته داشته باشند، اما این در حالی است که شرکت‌هایی با زیان انباشته که برنامه عملیاتی برای خروج از زیان دارند می‌توانند شرایط پذیرش در بازار دوم فرابورس را احراز کنند.

در ارتباط با سایر شرایط پذیرش در فرابورس نیز وضع به همین صورت است و به‌طور کلی شرایط ورود به فرابورس ساده‌تر از بورس است. اگرچه در ارتباط با معاملات و حتی دامنه نوسان نمادهای در حال معامله در بازار، تفاوتی بین بازارهای اول و دوم بورس و فرابورس وجود ندارد و افرادی که پس از دریافت کد بورسی به خرید و فروش سهام در بورس مشغول هستند، می‌توانند به‌سادگی نمادهای فعال در هر یک از این بازارها را انتخاب کنند. البته باید بدانید که این موضوع در رابطه با بازار پایه فرابورس صادق نیست و سرمایه‌گذاری در این بازار به علت ریسک بسیار بالای آن به سرمایه‌گذاران (بویژه افراد تازه‌وارد) توصیه نمی‌شود.

پیشنهاد مطالعه: «تفاوت بورس و فرابورس چیست؟»

طبقه‌بندی بازارهای فرابورس

بازارهای زیرمجموعه فرابورس شامل «بازار اول»، «بازار دوم»، «بازار پایه زرد»، «بازار پایه نارنجی»، «بازار پایه قرمز»، «بازار سوم یا بازار عرضه»، «بازار دارایی‌ فکری»، «بازار شرکت‌های کوچک و متوسط (SME)» ، «بازار ابزارهای نوین مالی»، «بازار مشتقات» و «بازار توافقی» است. در ادامه موارد مهم از این لیست را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

• بازار اول و دوم فرابورس

در بازارهای اول و دوم فرابورس، معاملات سهام شرکت‌های سهامی عام و شرکت‌های تعاونی سهامی عامی انجام می‌شود که شرایط مورد نیاز برای ورود به این بازار را داشته باشند. به‌عنوان مثال یک از شروط لازم برای ورود به بازار اول فرابورس، عدم وجود زیان انباشته و داشتن چشم‌انداز روشنی از سودآوری در شرکت است. از جمله شروط دیگر برای پذیرش در بازار اول فرابورس، این است که شرکت مورد نظر باید حداقل دو سال از آغاز فعالیت آن در صنعت مربوطه گذشته باشد. این شرط برای ورود شرکت به بازار دوم فرابورس، تنها یک سال است. برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با شرایط پذیرش شرکت‌ها در این بازارها می‌توانید به سایت فرابورس ایران به آدرس https://www.ifb.ir/ مراجعه کنید. البته بهتر است در نظر داشته باشید که شرایط ورود به بازارهای اول و دوم فرابورس ساده‌تر از بازارهای اول و دوم بورس است و ورود به بازار پایه نیز ساده‌تر از ورود به بازار اول و دوم فرابورس است.

• بازار پایه فرابورس

شرکت‌هایی که شرایط لازم برای ثبت در بازارهای اول و دوم بورس و فرابورس را ندارند، بسته به شرایط خود در یکی از بازارهای پایه فرابورس یعنی بازار پایه زرد، نارنجی یا قرمز قرار می‌گیرند. سه دلیل کلی برای قرارگیری شرکت‌ها در این دسته‌بندی وجود دارد. نخستین دلیل ورود یک شرکت به این تابلوها این است که شرکت مورد نظر خود درخواستی مبنی بر ورود به بازار سرمایه نداشته و تنها به‌موجب الزام قانونی ایجاد شده طبق ماده 99 برنامه پنجم توسعه لازم است در بازار پایه درج شود. دلیل دوم این است که ممکن است شرکتی نزد سازمان بورس ثبت شده باشد، اما شرایط پذیرش در این بازار را نداشته باشد و آخرین دلیل نیز از دست دادن شرایط بازارهای بورس و فرابورس و لغو پذیرش شدن از بازار مورد نظر است. در نظر داشته باشید مقررات ارائه اطلاعات در بازار پایه فرابورس به‌مراتب ساده‌تر از بازارهای اول و دوم فرابورس است.

پیشنهاد مطالعه: «بازار پایه فرابورس چیست و چه قوانینی دارد؟»

• بازار عرضه (بازار سوم)

بازار عرضه فرابورس محلی برای عرضه اوراقی است که نتوانسته‌اند مجوز پذیرش دریافت کنند. علاوه بر این پذیره‌نویسی‌ها هم در این بازار انجام می‌شوند. لازم به‌ذکر است معاملات ثانویه اوراق در این بازار انجام نمی‌شود و بازار سوم صرفا محل عرضه اوراق است.

• بازار ابزارهای نوین مالی

برخی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری از جمله لبخند فارابی، اوراقی مانند اسناد خزانه اسلامی و تسهیلات مسکن از جمله ابزارهای نوین مالی به‌شمار می‌روند که در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس مورد معامله قرار می‌گیرند.

• بازار مشتقات

در حال حاضر اوراق اختیار فروش تبعی به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های بازار مشتقات فرابورس در این بازار مورد معامله قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است اوراق اختیار فروش تبعی به دو دسته کلی «بیمه سهام» و «تامین مالی» تقسیم می‌شوند.

• بازار توافقی فرابورس

بازار توافقی فرابورس از مهر ماه سال 1402 با هدف تسهیل انجام معاملات بزرگ مثل معاملات بلوکی در بازار سرمایه ایجاد شد. لازم به ذکر است، این بازار مخصوص سرمایه‌گذار حرفه‌ای فرابورس و اشخاص حقوقی است. برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص بازار توافقی فرابورس و قوانین معاملاتی این بازار به مقاله «آشنایی با بازار توافقی فرابورس» مراجعه کنید.

• بازار نوآفرین فرابورس

هدف از تاسیس بازار نوآفرین فرابورس در پاییز سال 1402، تسهیل پذیرش استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش بینیان در بازار سرمایه بود. وجود این بازار سبب می‌شود شرکت‌ها نوآور، استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان بتوانند راحت‌تر از سابق به تامین مالی بپردازند و البته از مزایای حضور در بازار سرمایه نیز بهره‌مند شوند. لازم به ذکر است در مقاله «بازار نوآفرین فرابورس آغاز به کار کرد!» با دقت بیشتری این بازار و شرایط پذیرش در آن را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

سخن پایانی

در این مقاله با یکی از مهم‌ترین زیرمجموعه‌های بازار سرمایه کشور یعنی بازار فرابورس آشنا شده، مهم‌ترین مشخصات آن را مورد بررسی قرار دادیم. فراموش نکنید برای بررسی دقیق‌تر این بازار، زیرمجموعه‌ها و محصولاتی که در آن مورد معامله قرار می‌گیرد، همواره می‌توانید به آدرس https://www.ifb.ir/ مراجعه کنید.