عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ (Book Building) چیست؟
عرضه اولیه یکی از پربازده‌ترین روش‌های سرمایه گذاری در بورس است. شرکتی که در بورس یا فرابورس پذیرفته می‌شود، موظف است بخشی از سهام خود را از طریق ساز و کار عرضه اولیه بین عموم عرضه کند که به این کار اصطلاحا عرضه اولیه گفته می‌شود. عرضه اولیه به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که در بین آن‌ها روش بوک بیلدینگ معروف‌ترین و پرکاربردترین روش عرضه است. در این مطلب با عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ و مزایا و معایب آن نسبت به سایر روش‌ها بیشتر آشنا می‌شوید.
عرضه اولیه (IPO) چیست؟
شاید بتوان گفت یکی از کم ریسک‌ترین روش‌های خرید سهام در بورس، شرکت در عرضه اولیه شرکت‌هاست. شرکت‌هایی که موفق به کسب مجوز برای ورود به بورس یا فرابورس می‌شوند، باید برای شروع فعالیت خود در بازار سرمایه، بخشی از سهام خود را بین عموم تقسیم کنند. در بازار سرمایه، به عرضه سهام شرکت برای اولین‌بار به سرمایه‌داران عمومی، عرضه اولیه (Initial Public Offering) گفته می‌شود. احتمالا اصطلاح پذیره‌نویسی را نیز شنیده باشید. عرضه اولیه سهام با پذیره‌نویسی متفاوت است. در مقاله تفاوت پذیره نویسی با عرضه اولیه به طور کامل به تفاوت‌های این دو روش پرداخته‌ایم. تجربه نشان داده عرضه اولیه معمولا بازدهی بالایی دارد؛ به همین دلیل است که همواره عرضه‌های اولیه فارغ از مثبت یا منفی بودن بازار، با استقبال زیادی مواجه می‌شوند.
عرضه اولیه بوک بیلدینگ (Book Building) چیست؟
مشکل بزرگ عرضه‌های اولیه در سال‌های گذشته این بود که با توجه به محدودیت تعداد سهام قابل عرضه و مشارکت بالای سرمایه‌گذاران برای خرید، عرضه اولیه به افراد کمی می‌رسید. برای حل این مشکل مدتی‌ست از روش جدیدی به نام بوک بیلدینگ (Book Building) برای عرضه‌های اولیه استفاده می‌کنند. تفاوت اصلی این روش با روش‌های سنتی این است که در بوک بیلدینگ به جای تعین زمان و قیمت مشخص برای ثبت عرضه اولیه از بازه زمانی و بازه قیمتی استفاده می‌شود. به عبارتی خریدار در روش بوک بیلدینگ می‌تواند در یک محدوده زمانی چند روزه سفارش خود را ثبت کند و برخلاف روش عرضه اولیه عمومی نیازی به ثبت در یک ساعت مشخص نیست. به همین دلیل این روش را عادلانه‌ترین روش تخصیص سهام بین سرمایه‌گذاران می‌دانند.
نحوه تخصیص عرضه اولیه در روش بوک بیلدینگ
به‌طورکلی می‌توان گفت تخصیص عرضه اولیه در روش بوک بیلدینگ در 5 حالت مختلف صورت می‌گیرد.
- حالت اول: حجم کل سفارش‌ها در سقف قیمت، بیشتر از تعداد سهام قابل عرضه باشند
- حالت دوم: حجم کل سفارش‌ها و تعداد سهام قابل عرضه با هم برابر باشند
- حالت سوم: حجم کل سفارش‌ها در دامنه قیمتی، بیش از تعداد سهام قابل عرضه باشند
- حالت چهارم: شرایطی که قیمت عرضه همان قیمت کف باقی می‌ماند
- حالت پنجم: حجم سفارش‌ها آن‌قدر کم باشد که با اعمال تعهد هم تمام سهام عرضه‌شده معامله نشود
حال به بررسی هر یک از این حالت‌ها می‌پردازیم:
حالت اول: زمانی که حجم کل سفارش‌ها در سقف قیمت، بیشتر از تعداد سهام قابل عرضه باشند.
به عنوان مثال فرض کنید، تعداد کل سهام قابل عرضه 100 میلیون سهم و سهمیه هر کد نیز 1000 سهم باشد. اگر میزان سفارش ثبت شده در سقف قیمتی 200 میلیون سهم باشد، در این حال ابتدا ناظر بازار یک حجم حداقلی مثلا 200 سهم را به هر کد معاملاتی اختصاص می‌دهد. اگر باز سهم باقی ماند مجددا این کار تکرار می‌شود تا زمانی‌که همه سهام قابل عرضه به افراد تخصیص داده شود. به همین دلیل ممکن است به برخی از افراد یک سهم کمتر برسد. توجه داشته باشید در این حالت تنها به افرادی سهم تخصیص داده می‌شود که در سقف قیمتی سفارش خود را ثبت کرده باشند و در نتیجه به افرادی که مبلغ سفارش آن‌ها کمتر از سقف قیمتی باشد هیچ سهمی تعلق نخواهد گرفت. باید توجه داشته باشید که در این حالت قیمت پایانی عرضه همان قیمت سقف خواهد بود.
حالت دوم: زمانی که حجم کل سفارش‌ها و تعداد سهام قابل عرضه با هم برابر باشند
در این حالت اولویت با افرادی است که سفارش خود را در بالاترین قیمت ثبت کرده باشند. پس از این‌که سهام این افراد تخصیص داده شد نوبت به افرادی می‌رسد که سفارش خود را با قیمت پایین‌تری ثبت کرده‌اند. در این حالت قیمت پایانی نیز به شیوه میانگین موزون قیمت در بازار عادی تعیین خواهد شد.
حالت سوم: زمانی که حجم کل سفارش‌ها در دامنه قیمتی، بیش از تعداد سهام قابل عرضه باشند
در این حالت ابتدا بر اساس قیمت ثبت شده از بالاترین قیمت به پایین‌ترین قیمت، سهام تخصیص داده می‌شود. حال اگر در کف قیمتی میزان سفارش‌های ثبت شده بیشتر از تعداد سهام قابل عرضه باشد، مانند حالت اول تخصیص انجام می‌شود.
حالت چهارم: زمانی که قیمت عرضه همان قیمت کف باقی می‌ماند
این حالت چند شرط خاص دارد. شرط اول این است که باید حجم سفارش‌های ثبت شده کمتر از کل سهام قابل عرضه باشد. شرط دوم این است که باید پس از اعمال کل سهام یا بخشی از تعهد خرید، همه سهام عرضه شده معامله شود. شرط سوم نیز این است که اگر حداقل 50 درصد کل خرید به شکل تعهدی انجام شود و این میزان بیش از 10 درصد کل سهام عرضه شده باشد، قیمت عرضه همان قیمت کف باقی خواهد ماند.
با یک مثال این حالت را بررسی می‌کنیم. فرض کنید تعداد کل سهام قابل عرضه 100 میلیون سهم و حجم کل سفارش‌ها 80 میلیون سهم باشد. اگر در این حالت تعهد خرید سهامدار عمده 50 درصد باشد پس می‌توان نتیجه گرفت 80 میلیون سهم توسط سهام‌داران عادی و 20 میلیون باقی‌مانده نیز توسط سهامدار عمده خریداری می‌شود. برای محاسبه قیمت پایانی باید به این نکته توجه کنیم که از آن‌جایی‌که 10 درصد سهام عرضه شده معادل 10 میلیون سهم می‌شود و سهامدار عمده نیز بیش از این مقدار سهم را خریداری کرده است، بنابراین قیمت عرضه همان کف قیمتی خواهد بود.
حالت پنجم: زمانی که حجم سفارش‌ها آن‌قدر کم باشد که با اعمال تعهد هم تمام سهام عرضه‌شده معامله نشود
در این حالت عرضه اولیه با شکست همراه می‌شود و باید مجددا اطلاعیه عرضه با قیمت کمتر منتشر شود.
ریسک‌های عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ
با وجود مزایای عرضه اولیه شرکت‌ها به روش بوک بیلدینگ، بهتر است ریسک‌های این روش هم بررسی شود. معمولا شرکت‌هایی که قصد عرضه سهام خود را برای اولین بار در بوس دارند، ارزش‌گذاری قیمت سهام خود را به شرکت‌های تامین سرمایه (Investment Banks) می‌سپارند. شرکت‌های تامین سرمایه، قیمت سهام را بر اساس ارزش ذاتی شرکت، ارزش‌گذاری کرده و گزارشی تحت عنوان «گزارش ارزشیابی سهام» منتشر می‌کنند.
در حقیقت، مهم‌ترین ریسک عرضه اولیه در روش بوک بیلدینگ، قیمت کشف شده سهام بالاتر یا پایین‌تر از قیمت ارزش‌گذاری‌شده است. بنابراین، توصیه می‌شود پیش از خرید عرضه اولیه گزارش «ارزشیابی سهام» را مطالعه کنید.
سخن پایانی
عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ مشکلات عرضه‌های اولیه در گذشته را برطرف کرده است. عرضه اولیه در این روش به صورت عادلانه و براساس قیمت ثبت شده، برای هر فرد انجام می‌شود. بنابراین سرمایه‌گذاران با خیال آسوده‌تری می‌توانند در عرضه اولیه شرکت کنند. توجه داشته باشید با توجه به استقبال عمومی سرمایه‌گذاران از عرضه‌های اولیه معمولا خرید برای افرادی انجام می‌شود که در سقف قیمتی سفارش خود را ثبت کرده باشند.
