آشنایی با مدل سازی مالی و انواع آن

برای ارزیابی یک سرمایه‌گذاری روش‌های متنوعی وجود دارد. برخی از سرمایه‌گذاران از روش‌هایی مانند تحلیل تکنیکال و تحلیل بنیادی استفاده می‌کنند و برخی از سرمایه‌گذاران هم از روش‌های سنتی مانند تابلوخوانی برای ارزیابی‌های خود استفاده می‌کنند. اما، سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و بزرگ مانند بانک‌ها، موسسات مالی، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و… از روش‌های پیشرفته‌ای مانند مدل‌سازی مالی برای سرمایه‌گذاری‌های خود بهره می‌برند.

مدل سازی مالی

مدل‌ سازی مالی یا Financial Modeling ابزاری است برای ترکیب فرایندهای حسابداری، ارزش‌گذاری، ارزیابی و پیش‌بینی وضعیت آینده شرکت‌ها، پروژه‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و… که به مشاوران مالی و به طور کلی سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در رابطه با سرمایه‌گذاری‌های خود بگیرند. مدل سازی مالی نقش مهمی در فرایند آموزش تحلیل بنیادی داشته و در تصویر زیر می‌توانید یک مدل مالی از خلاصه برخی از اطلاعات یک شرکت را مشاهده کنید:

یکی از کاربردهای مدل سازی مالی خلاصه کردن اطلاعات قابل اهمیت شرکت بوده و در مدل فوق مشاهده می‌کنید که اطلاعاتی مانند ترکیب سهامداران، نسبت‌های سودآوری مانند حاشیه سود خالص و ناخالص، درآمدها و… مشخص است. اما، مدل‌سازی مالی تنها به جمع‌آوری و دسته‌بندی موارد مذکور ختم نمی‌شود و برای اموری چون ارزش‌گذاری انواع اوراق بهادار، ارزیابی طرح‌های سرمایه‌گذاری، تامین مالی، بودجه‌بندی و… نیز استفاده می‌شود.

چه افرادی مدل‌ های مالی را طراحی می کنند؟

اصلی‌ترین هدف مدل‌ سازی مالی پیش‌بینی دقیق عملکرد مالی یک شرکت یا پروژه در آینده است. بنابراین، مدل های مالی را متخصصین حوزه مالی طراحی و ارائه می‌کنند. اغلب این متخصصین در شرکت‌های تامین سرمایه (بانک‌های سرمایه‌گذاری)، سایر نهادهای مالی، متخصصین بانکی و اعتبارات، مشاوران مالی و به طور کلی تحلیلگران مالی اقدام به مدل‌سازی مالی می‌کنند. در حقیقت، برای مدل سازی باید مراحلی طی شود و معمولا سه مدل مالی رایج وجود دارد.

انواع مدل های مالی

متخصصین امور مالی و سرمایه‌گذاری معمولا از سه نوع مدل مالی زیر استفاده می‌کنند:

• مدل بودجه

مدل بودجه یا Budget Model ابزاری کارآمد برای برنامه‌ریزی، تجزیه و تحلیل و مدیریت بودجه‌های مالی شرکت‌ها و سازمان‌هاست. مدل بودجه شامل مجموعه‌ای متغیرها، فرضیات و سناریو‌هاست که به سازمان‌ها اجازه می‌دهد تا پیش‌بینی‌های مالی خود را برای دوره‌های زمانی مشخص انجام دهند. اجزای اصلی مدل مالی بودجه عبارتند از:

• درآمدها
• هزینه‌ها
• سرمایه‌گذاری‌ها
• جریانات نقدی
• سود و زیان
• ترازنامه

در فرایند طراحی و ساخت مدل بودجه مفروضاتی مانند نرخ تورم، نرخ ارز، نرخ فروش، هزینه‌های عمومی و عملیاتی و… بسیار اهمیت دارد.

• مدل سه صورت مالی

مدل ۳ صورت مالی یا Three Statement Model ابزار موثری برای ارائه تحلیل دقیق‌تری از وضعیت مالی شرکت‌ها بوده و به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا در رابطه با سرمایه‌گذاری بهتر تصمیم‌گیری کنند. اجزای اصلی این مدل را صورت‌های مالی زیر تشکیل می‌‌دهند:

• صورت سود و زیان
• صورت جریان وجوه نقد
• ترازنامه

مدل ۳ صورت مالی باید به نحوی طراحی شود که ۳ صورت مالی فوق با یکدیگر ارتباط قابل فهم و موثری داشته باشند. به طور مثال ارتباط صورت سود و زیان با ترازنامه باید به گونه‌ای باشد که سود خالص به بخش حقوق صاحبان سهام در ترازنامه منتقل شود. 

• مدل تنزیل جریانات نقدی 

مدل مالی تنزیل جریانات نقدی یا DCF یکی از رایج‌ترین مدل‌ها برای تعیین ارزش ذاتی سهام و به صورت کلی ارزش‌گذاری اوراق بهادار است. در حقیقت، مدل DCF یا Discounted Cash Flow ابزاری مناسب برای تعیین ارزش فعلی یک شرکت با توجه به جریان‌های نقدی مورد انتظار در آینده است. اجزای اصلی مدل DCF عبارتند از:

• پیش‌بینی جریان‌های نقدی آینده
• نرخ تنزیل
• ارزش نهایی
• جمع‌بندی ارزش‌ها

در تصویر زیر می‌توانید نمونه‌ای از ارزش‌گذاری سهام یک شرکت با استفاده از مدل DCF را مشاهده کنید:

مراحل مدل سازی مالی

برای طراحی یک مدل مالی باید مراحلی را پشت سر گذاشت. استخراج اطلاعات تاریخی مانند صورت‌های مالی سال‌های گذشته اولین قدم برای شروع مدل‌سازی مالی است. در تصویر زیر می‌توانید خلاصه‌ای از مراحل مدل سازی مالی را مشاهده کنید:

۱. برای جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز بهتر است حداقل از اطلاعات مالی ۳ سال گذشته استفاده کنید. اما، توصیه می‌شود از اطلاعات تاریخی در بازه‌های زمانی بیش از ۳ سال استفاده کرده و بازه زمانی ۵ ساله مناسب‌تر است.

۲. فارغ از نوع مدل مالی، معمولا اطلاعات مورد نیاز جهت طراحی و ساخت مدل مالی مواردی مانند ضرایب مالی، نسبت‌ های مالی، نسبت های سود‌آوری، نرخ رشد، درآمد‌ها و… هستند.

۳. برای ساخت مدل مالی، باید مفروضاتی را جهت پیش‌بینی وضعیت مالی در آینده در نظر گرفت. این مفروضات می‌تواند شامل مواردی مانند نرخ ارز، نرخ بهره، بازده مورد انتظار، نرخ فروش، قیمت محصولات جهانی و… باشد. 

۴. بر اساس مفروضات حاصل‌شده می‌توان صورت‌های مالی یا به صورت کلی اجزای مالی در هر نوع مدل مالی را پیش‌بینی کرد. پیش‌بینی حاصل از مفروضات امری نسبی بوده و قطعی نیست. زیرا، هر یک از مفروضات می‌تواند بر اساس شرایط اقتصادی مانند وقوع ریسک های سیستماتیک و غیر سیستماتیک تغییر کند و همین وقایع نیز احتمال تغییر پیش‌بینی‌های موجود در مدل‌های مالی را دارد.

۵. در صورتی که قصد ارزش‌گذاری اوراق بهادار را دارید، می‌توانید مدل مالی خود را بر اساس محاسبات و نتایج حاصل‌شده طراحی کنید.

۶. برای بهینه‌تر شدن مدل مالی می‌توانید از تحلیل‌های اضافه مانند تحلیل حساسیت یا تعریف سناریو‌های مختلف استفاده کنید.

یک مدل مالی خوب چه مشخصاتی دارد؟

شاید بتوان گفت که مهارت در دانش مالی و حسابداری، نرم‌افزار Excel و مهارت‌های طراحی و حل مساله نقش مهمی در ساخت یک مدل مالی مطلوب دارد. اما، یک مدل مالی خوب باید طوری طراحی و ساخته شود که به سادگی جزئیات و موارد پیچیده را نشان دهد. در حقیقت، مواردی مانند ساختار خوب، دقت بالا و ویژگی‌های بصری در تاثیرگذاری یک مدل مالی نقش مهمی دارند. به طور کلی، ساخت و استفاده از مدل مالی در مدیریت ریسک و ارائه چشم‌انداز مناسب از وضعیت یک شرکت، پروژه، صندوق سرمایه گذاری و… کاربردی است.