صندوق‌های سرمایه‌گذاری را می‌توان یکی از بهترین روش‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس نامید. هدف این صندوق‌ها، مدیریت دارایی‌های خرد سرمایه‌گذاران و کسب بازدهی مطلوب از بازارهای مالی است. این صندوق‌ها با توجه به محل سرمایه‌گذاری و درجه ریسک‌پذیری آن‌ها به انواع مختلفی مانند صندوق سهامی، صندوق درآمد ثابت، صندوق مختلط، صندوق اهرمی و… تقسیم می‌شوند. هر یک از این صندوق‌ها ویژگی‌های خاص خود را دارند. به‌عنوان مثال صندوق درآمد ثابت با توجه به سود نسبتاً ثابتی که پرداخت می‌کند، برای افراد با درجه ریسک‌پذیری پایین یا افق زمانی کوتاه‌مدت برای سرمایه‌گذاری مناسب است. صندوق سهامی نیز مناسب سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیری است که تمایل به کسب بازدهی بیشتر از شاخص کل بورس دارند. صندوق‌های اهرمی نیز نوعی صندوق سهامی به‌حساب می‌آیند که با استفاده از ویژگی‌های خاص‌شان، می‌توانند گزینه جذابی برای سرمایه‌گذاران با هر میزان از ریسک‌پذیری باشد.
مفهوم اهرم در بازارهای مالی
وجود اهرم در بازارهای مالی به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد تا با استفاده از میزان کمتری از سرمایه، سود بیشتری به‌دست آورند. اگرچه همواره باید در نظر داشت که وجود اهرم تنها میزان سود را افزایش نمی‌دهد، بلکه در ارتباط با زیان نیز همین تاثیر را دارد و می‌تواند زیان سرمایه‌گذاران را هم افزایش دهد؛ بنابراین استفاده از اهرم در سرمایه‌گذاری تنها به سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر توصیه می‌شود. در ادامه این مقاله با صندوق‌های اهرمی، به‌عنوان ابزار سرمایه‌گذاری که امکان استفاده از اهرم را حتی برای افراد با سرمایه اندک نیز فراهم کرده است، آشنا می‌شوید.
معرفی صندوق اهرمی
صندوق اهرمی نوعی صندوق سرمایه‌گذاری سهامی است که متناسب با عملکرد خود، هم‌زمان امکان تخصیص سود ثابت و همچنین سود متناسب با رشد بازار سرمایه را برای سرمایه‌گذاران خود فراهم کرده است. واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق اهرمی به دو دسته ممتاز و عادی تقسیم می‌شود. واحدهای ممتاز نیز دو مدل ممتاز خاص و ممتاز عام دارند. در این صندوق واحدهای عادی مانند صندوق درآمد ثابت، از سود ثابتی برخوردار است؛ اما واحدهای ممتاز این صندوق ویژگی‌هایی مشابه صندوق سهامی قابل معامله(ETF) دارد.
بیشتر دارایی صندوق اهرمی در سهام و حق تقدم سهام شرکت‌های بورسی و فرابورسی سرمایه‌گذاری می‌شود. واحدهای عادی این صندوق‌ها مناسب افراد کم ریسک است و این سرمایه‌گذاران می‌توانند از بازدهی بدون ریسک که به‌صورت روزشمار محاسبه می‌شود، بهره‌مند شوند. (بازه سود ثابت در امیدنامه صندوق مشخص می‌شود) همچنین افراد ریسک‌پذیر با توجه به سازوکار خاص این نوع از صندوق‌ها، می‌توانند با سرمایه‌گذاری در واحدهای ممتاز از بازدهی بالاتری نسبت به واحدهای عادی برخوردار باشند.
تفاوت واحدهای عادی و ممتاز در صندوق سرمایه گذاری اهرمی
همان‌طور که گفته شد، هر صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی، دو نوع واحد سرمایه‌گذاری دارد: واحدهای عادی و واحدهای ممتاز. واحدهای عادی این صندوق به لحاظ میزان سوددهی شبیه به صندوق درآمد ثابت عمل می‌کند و سرمایه‌گذاری در آن‌ها بدون ریسک است. این در حالی است که واحدهای ممتاز این صندوق واحدهایی بسیار پرریسک هستند، و با توجه به وجود ارتباط مثبت بین ریسک و بازده، انتظار می‌رود سرمایه‌گذاری در این واحدها با سود بسیار بالایی نیز همراه باشد. در ادامه مشخصات هر یک از انواع واحدهای عادی و ممتاز صندوق‌های اهرمی از جمله صندوق جهش فارابی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
-
مشخصات واحدهای عادی صندوق اهرمی
در ارتباط با میزان سوددهی واحدهای عادی صندوق اهرمی عموما یک بازه سوددهی توسط مدیر صندوق ارائه می‌شود. به‌عنوان مثال شرکت سبدگردان فارابی، بازه سوددهی واحدهای عادی صندوق اهرمی جهش را بین 24 تا 30 درصد اعلام کرده است. در نظر داشته باشید حدود بالا و پایین این بازه اعلام شده، به‌عنوان سقف و کف میزان سوددهی صندوق اهرمی در نظر گرفته می‌شوند. یعنی در صورتی که بازده صندوق بالاتر از 30 درصد (سقف بازدهی) باشد، مازاد بازدهی به افرادی که در واحدهای عادی صندوق سرمایه‌گذاری کرده‌اند، تعلق نمی‌گیرد. در مقابل، اگر وضعیت بازار نزولی باشد و سود صندوق به کمتر از 24 درصد برسد، کف سود 24 درصدی واحدهای عادی صندوق جهش برای دارندگان این واحدها تضمین شده است. توجه داشته باشید که تامین کسری سود واحدهای عادی تا 24 درصد، از محل سود واحدهای ممتاز صندوق کسر می‌شود. لازم به‌ذکر است شیوه خرید و فروش واحدهای عادی صندوق اهرمی به‌صورت صدور و ابطال است و سرمایه‌گذاران باید از طریق درگاه‌های اصلی صندوق نسبت به خرید یا فروش واحدها اقدام کنند. همچنین نکته دیگری که باید در ارتباط با سرمایه‌گذاری در واحدهای عادی صندوق اهرمی در نظر داشته باشید، این است که صندوق اهرمی (در هیچ کدام از انواع واحدهای آن) پرداخت سود دوره‌ای ندارد.
-
مشخصات واحدهای ممتاز صندوق اهرمی
در ارتباط با میزان سوددهی واحدهای ممتاز صندوق اهرمی هیچ سقف و کفی تعریف نشده است و خرید و فروش این واحدها تنها به سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر توصیه می‌شود. با توجه به اینکه بخش عمده دارایی‌های صندوق‌های اهرمی در سهام و حق‌تقدم سهام سرمایه‌گذاری می‌شود، بنابراین هم‌بستگی بالایی با نوسانات بازار داشته و تغییرات قابل‌توجهی در ارزش دارایی‌های آن اتفاق می‌افتد. درصورت کسب بازدهی 24 تا 30 درصدی این صندوق، سود واحدهای ممتاز نیز در همین محدوده و همانند واحدهای عادی است؛ اما در صورت محقق شدن بازدهی بیش از 30 درصدی، واحدهای عادی همان سود 30 درصد را دریافت می‌کنند و مازاد سود این واحدها به واحدهای ممتاز تعلق خواهد گرفت. همین مساله که به‌عنوان مکانیزم اهرم واحدهای ممتاز صندوق اهرم در نظر گرفته می‌شود، سبب شده تا دارندگان واحدهای ممتاز با ضریب بالاتری سود کسب کنند و جذابیت سرمایه‌گذاری در این واحدها افزایش یابد. در طرف مقابل در صورتی‌که سود صندوق کمتر از 24 درصد باشد، بخشی از سود واحدهای ممتاز جهت تامین کسری سود واحدهای عادی، از آن کاسته شده و به واحدهای عادی اختصاص می‌یابد. با توجه به این ویژگی‌ها، واحدهای ممتاز صندوق اهرمی در رشدهای بازار با جهش بیشتری رشد می‌کنند و در بازار منفی نیز سودی کمتر نصیب سرمایه‌گذاران می‌کنند و حتی ممکن است با زیان نیز همراه باشند. لازم به ذکر است، واحدهای ممتاز صندوق اهرمی از نوع قابل‌معامله (ETF) هستند و سرمایه‌گذاران می‌توانند از طریق سامانه معاملات آنلاین تمامی کارگزاری‌ها نسبت به خرید و فروش واحدها ممتاز اقدام کنند.
به‌طور خلاصه در ارتباط با واحدهای عادی و ممتاز می‌توان گفت، واحدهای ممتاز سود 24 تا 30 درصدی واحدهای عادی را تضمین می‌کنند؛ در طرف مقابل سرمایه‌گذاران واحدهای ممتاز با پذیرش ریسک سرمایه‌گذاری، در رشدهای بازار سود مازاد بر 30 درصد واحدهای عادی نصیب‌شان می‌شود و ممکن است تا چند برابر رشد شاخص بورس نیز سود کسب کنند.
مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق اهرمی
سرمایه‌گذاری در صندوق اهرمی مزایای متعددی دارد که از مهم‌ترین آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- با کمترین میزان سرمایه می‌توان از ابزار اهرم در سرمایه‌گذاری استفاده کرد.
- وجود دو نوع واحد سرمایه‌گذاری عادی و ممتاز کمک می‌کند صندوق اهرمی برای تمام گروه‌های سرمایه‌گذاران اعم از ریسک‌پذیر و محتاط گزینه سرمایه‌گذاری ایده‌آلی باشد.
- با سرمایه‌گذاری در واحدهای عادی این صندوق دریافت یک سود حداقلی تضمین می‌شود.
- سرمایه‌گذاران می‌توانند با سرمایه‌گذاری در واحدهای عادی صندوق اهرمی در کنار واحدهای ممتاز، ریسک پرتفوی خود را کاهش دهند.
- این نوع از صندوق‌ها بهترین ابزار سرمایه‌گذاری در بازار صعودی به‌شمار می‌روند.
بازدهی صندوق اهرمی
بازدهی واحدهای عادی و ممتاز در صندوق‌های اهرمی کاملاً وابسته به هم هستند. اگر بازدهی صندوق بیشتر از سقف تعیین‌شده برای واحدهای عادی باشد، این سود مازاد به واحدهای ممتاز منتقل می‌شود. در طرف مقابل، اگر بازدهی کلی صندوق کمتر از نرخ حداقلی واحدهای عادی باشد، این مبلغ از محل واحدهای ممتاز جبران می‌شود.
کف و سقف نرخ بازدهی در امیدنامه صندوق اهرمی ذکر می‌شود؛ بنابراین اگر بازدهی صندوق سرمایه‌گذاری بیشتر از سقف تعیین‌شده باشد، سهامداران واحدهای ممتاز از سود مضاعف برخوردار خواهند شد. در صورتی‌که صندوق عملکردی ضعیف‌تر از کف مشخص شده داشته باشد، سهامداران واحدهای ممتاز متحمل زیان می‌شوند؛ اما سهامداران واحدهای عادی، همان کف نرخ بازدهی تعیین‌شده را دریافت می‌کنند.
برای مثال فرض کنید سقف بازدهی واحدهای عادی یک صندوق اهرمی در امیدنامه ۲۵ درصد و کف بازدهی ۱۵ درصد در نظر گرفته شده باشد. اگر این صندوق در طول سال ۱۰۰ درصد بازدهی داشته باشد، در این حالت، دارندگان واحدهای عادی از سود ۲۵ درصدی بهره‌مند می‌شوند؛ اما برای دارندگان واحدهای ممتاز علاوه بر سود ۱۰۰ درصدی، ۷۵ درصد مازاد سود واحدهای عادی نیز در نظر گرفته خواهد شد. در حالت دیگر، اگر بازدهی صندوق در طول سال کمتر از کف سود تعیین‌شده باشد، مثلاً به ۱۰ درصد برسد، دارندگان واحدهای عادی معادل حداقل سود تعیین‌شده، که ۱۵ درصد است را دریافت می‌کنند. در این حالت ۵ درصد سود باقی‌مانده از دارندگان واحدهای ممتاز کسر و به دارندگان واحدهای عادی تخصیص داده می‌شود. در ضمن به این نکته نیز توجه داشته باشید که سود و زیان صندوق‌های اهرمی به‌صورت روزانه محاسبه و اعمال می‌شود.
نحوه سرمایه‌گذاری در واحدهای عادی صندوق اهرمی
خرید و فروش واحدهای عادی صندوق‌های اهرمی براساس روش صدور و ابطال صورت می‌گیرد؛ بنابراین برای خرید و فروش این نوع از واحدها باید از طریق سایت خود صندوق اقدام کنید. واحدهای عادی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مناسب افراد با ریسک‌پذیری کم است. سود این واحدها شامل کف و سقف معینی می‌شود. در صورتی‌که در طول یک سال بازدهی کل صندوق بیشتر از سقف سود پیش‌بینی شده باشد، سود تعلق‌گرفته به سرمایه‌گذار معادل سقف سود تعیین‌شده است و در صورتی‌که بازدهی صندوق در طول سال کمتر از کف سود تعیین‌شده باشد، همان کف سود به سرمایه‌گذاران پرداخت خواهد شد. به عبارتی می‌توان گفت واحدهای عادی صندوق اهرمی مشابه صندوق درآمد ثابت عمل می‌کنند. فراموش نکنید دریافت کد بورسی، ثبت‌نام و احراز هویت سجام پیش از سرمایه‌گذاری در واحدهای عادی صندوق اهرمی نیز ضرورت دارد.
نحوه سرمایه‌گذاری در واحدهای ممتاز صندوق اهرمی
واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز به دو دسته خاص و عام تقسیم می‌شود. «واحد ممتاز خاص» مربوط به مؤسسین صندوق است که دارندگان آن در مدیریت صندوق حق رأی دارند. این نوع واحدهای سرمایه‌گذاری غیرقابل ابطال ولی قابل‌انتقال به غیر هستند و صرفاً در بورس و با رعایت مقررات آن، قابلیت انتقال دارند.
«واحد ممتاز عام» از نوع قابل‌معامله یا ETF است که از طریق سامانه معاملات آنلاین تمام کارگزاری‌ها قابل خرید و فروش است. دارندگان این نوع از واحدها برخلاف واحدهای ممتاز خاص، دارای حق رأی نیستند. توجه داشته باشید برای خرید واحدهای ممتاز باید کد بورسی داشته باشید و جهت دریافت کد بورسی می‌توانید از طریق این لینک اقدام کنید. توجه داشته باشید که واحدهای ممتاز، برخلاف واحدهای عادی، کف و سقف مشخصی برای میزان بازدهی ندارند. به عبارتی این واحدها همان‌طور که ممکن است با سودهای بیشتر نسبت به واحد عادی همراه باشند، احتمال ضرر و کاهش ارزش هم دارند. بنابراین واحدهای ممتاز صندوق اهرمی، مانند واحدهای صندوق سهامی بازدهی متغیر و متناسب با رشد بازار سهام دارند.
