انتظارات عقلایی چیست؟

بحران‌های اقتصادی در طول ۲ قرن اخیر نقش مهمی در شکل‌گیری علم اقتصاد کلان داشته‌اند. از رکود بزرگ در سال ۱۹۲۹ تا بحران مالی سال ۲۰۰۸ کشاکش فراوانی میان اقتصاددانان و مکاتب اقتصادی وجود داشته است. انتظارات عقلایی یکی از مهم‌ترین نظریات اقتصاد کلان است. در این مقاله به بررسی تئوری انتظارات عقلایی خواهیم پرداخت.

فرضیه انتظارات عقلایی 

ایده ابتدایی فرضیه انتظارات عقلایی یا Rational Expectations در سال ۱۹۶۱ توسط یک اقتصاددان آمریکایی به‌نام جان ماوث مطرح شد و در دهه ۱۹۷۰ لوکاس و سارجنت ایده اولیه جان ماوث را گسترش دادند. تلاش‌های رابرت لوکاس و سارجنت در نهایت منجر به انقلاب انتظارات عقلایی و شکل‌گیری مکتب جدیدی به نام اقتصاد کلاسیک جدید شد.

نظریه انتظارات عقلایی بر این ایده استوار است که بازیگران اقتصادی (مردم) همواره از اشتباهات خود درس می‌گیرند. به عبارتی دیگر، پیش‌بینی‌ها در مدل انتظارات عقلایی بر اساس اطلاعات موجود و بر اساس تئوری‌های اقتصادی صورت می‌پذیرد. در حقیقت، مردم متوجه می‌شوند که ساز و کار اقتصاد به چه صورتی است و سیاست‌های حاکمیتی چطور شاخص‌های کلان اقتصادی مانند سطح قیمت، نرخ بیکاری و تقاضای کل را تغییر می‌دهند.   

برای درک بهتر مفهوم انتظارات عقلایی بهتر از به مثال زیر توجه کنید:

فرض کنید فردی قصد سرمایه گذاری در طلا را دارد. اگر این فرد بخواهد بر اساس انتظارات تطبیقی یا Adaptive Expectations سرمایه‌گذاری کند، بازدهی مورد انتظار خود برای یک سال را بر اساس میانگین بازدهی طلا طی سال‌های گذشته برآورد می‌کند. به طور مثال طلا طی ۵ سال گذشته به طور میانگین ۴۰ درصد بازدهی داشته است و سرمایه‌گذار انتظار دارد در یک سال آینده نیز حدودا ۴۰ درصد سود کسب کند. 

زمانی که سرمایه‌گذار بر اساس فرضیه انتظارات عقلایی بخواهد در طلا سرمایه‌گذاری کند، فقط به میانگین بازدهی طلا در سال‌های اخیر توجه نمی‌کند، بلکه به پیش‌بینی عوامل تاثیرگذار دیگری مانند نرخ بهره، تورم، سیاست‌های پولی و سایر متغیرهای اقتصاد کلان توجه می‌کند. برای نمونه، اگر پیش‌بینی شود طی یک سال آینده نرخ بهره بالاتر از تورم خواهد بود، احتمال دارد سرمایه‌گذار به‌جای خرید طلا، در صندوق درآمد ثابت سرمایه‌گذاری کند. در حقیقت، در نظر گرفتن انتظارات عقلایی به معنی در محاسبه تمامی اطلاعات اقتصادی موجود در تصمیم‌گیری‌های مالی و اقتصادی است. 

انواع مدل های نظریه انتظارت عقلایی

مدل های نظریه انتظارات عقلایی بر اساس دو نوع قوی و ضعیف استوار است. 

• مدل قوی انتظارات عقلایی

مدل قوی یا Strong Version فرض می‌کند که تمامی بازیگران اقتصادی (بنگاه‌ها و خانوارها) به کل اطلاعات اقتصادی دسترسی داشته و عقلایی رفتار می‌کنند. در حقیقت، بازیگران بر اساس اطلاعات موجود تصمیمات عاقلانه‌ای در رابطه با مسائل اقتصادی خود می‌گیرند.

• مدل ضعیف انتظارات عقلایی

مدل ضعیف یا Weak Version فرض می‌کند که مردم زمان کافی برای دسترسی به تمامی اطلاعات را ندارند. بنابراین، بر اساس دانش یا اطلاعات محدودی که دارند در رابطه با مسائل اقتصادی تصمیم‌گیری می‌کنند. در این مدل پیش‌بینی‌ها بر اساس اطلاعات ناقص انجام می‌شود. یک مثال واقعی از مدل ضعیف انتظارات عقلایی در چرخه تولید محصولات کشاورزی دیده شده و به چرخه‌های خوک‌چرانی یا Coweb Model معروف است. فرض کنید قیمت هر تن گندم ۱۰۰۰ دلار است و کشاورزان انتظار دارند قیمت برای سال آینده در همین حوالی باقی بماند. اما، رویدادهای غیرقابل پیش‌بینی یا همان ریسک سیستماتیک می‌تواند تقاضا را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین، احتمال نوسانات قیمت در چنین مدلی بسیار زیاد است. 

تفاوت انتظارات عقلایی و انتظارات تطبیقی چیست؟

در انتظارات عقلایی فرض می‌شود که تمام بازیگران اقتصادی از اطلاعات موجود استفاده می‌کنند و ساز و کار اقتصاد را می‌شناسند. در تصویر زیر می‌توانید فرمول انتظارت عقلایی را مشاهده کنید:

نکته‌ای که باید در مدل انتظارات عقلایی در نظر گرفت میانگین صفر خطای پیش‌بینی یا et+1 در بلندمدت یا میان‌مدت است. در حقیقت، در مدل انتظارت عقلایی فرض می‌شود که در میان‌مدت و بلندمدت خطای پیش‌بینی صفر است.

در انتظارات تطبیقی، فرض می‌شود که تمامی بازیگران اقتصادی بر اساس اطلاعات گذشته تصمیمات اقتصادی خود را اتخاذ می‌کنند. معمولا از این مدل در پیش‌بینی‌ها بر اساس اطلاعات گذشته و میانگین آن‌ها صورت می‌گیرد. 

کلام پایانی 

فرضیه انتظارات عقلایی نقش بسیار مهمی در پیش‌بینی متغیرهای اقتصاد کلان دارد. در حقیقت، تئوری انتظارات عقلایی طی ۵۰ سال گذشته در مقالات علمی متعددی استفاده شده و مدل‌های زیادی از این تئوری ارائه شده است. با استفاده از فرمول انتظارات عقلایی می‌توان شاخص‌های کلان را در بلندمدت مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.