ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک چیست؟

شناخت انواع ریسک‌هایی که بر اقتصاد تاثیرگذار هستند به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا ضمن ارزیابی وضعیت اقتصادی، تصمیمات بهتری در رابطه با سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی بگیرند. به صورت کلی ریسک در بازارهای مالی به دو نوع سیستماتیک و غیرسیستماتیک تقسیم‌بندی شده و انواع ریسک‌ها در ذیل این دو نوع ریسک طبقه‌بندی می‌شوند.

ریسک چیست؟

ریسک به معنی عدم قطعیت در رابطه با وقایع مختلف است. در حقیقت، وقتی از ریسک صحبت می‌شود از احتمالات، ممکن‌ها و ناممکن‌ها در مورد رویدادهای قابل پیش‌بینی یا غیرقابل پیش‌بینی گفتگو می‌شود. به طور مثال زمانی که احتمال رشد تورم بیش از اهداف مد نظر در اقتصاد وجود دارد، بانک مرکزی نرخ بهره را افزایش می‌دهد تا تورم را کنترل کند.

افزایش نرخ بهره بر بازارهایی مانند سهام و طلا اثر منفی داشته و ریسک سرمایه‌گذاری در این بازارها را افزایش می‌دهد. بنابراین، سرمایه‌گذار پیش‌بینی می‌کند که با افزایش نرخ بهره، تقاضا برای خرید طلا کاهش پیدا می‌کند. تا این لحظه، ریسک رشد نرخ تورم بر اقتصاد و ریسک افزایش نرخ بهره بر بازارهایی مانند طلا و سهام تا حد زیادی قابل پیش‌بینی است. فرض کنید در شرایطی که پیش‌بینی می‌کنیم سرمایه گذاری در طلا به دلیل افزایش نرخ بهره ریسک کاهش قیمت طلا را به همراه دارد و پول خود را به جای طلا در صندوق با اوراق درآمد ثابت سرمایه‌ گذاری می‌کنیم.

 صبح از خواب بیدار می‌شویم با اخباری مانند حمله نظامی روسیه به اوکراین، همه‌گیری ویروس کرونا در چین، تحریم اقتصادی، انتخاب یک سیاست‌مدار افراطی در آمریکا به عنوان رئیس جمهور و… مواجه می‌شویم. اینجاست که برخلاف تمام پیش‌بینی‌هایمان، طلا تحت تاثیر یک اتفاق غیرقابل پیش‌بینی به شدت رشد می‌کند، انتظارت تورمی افزایش پیدا می‌کند و در کوتاه‌مدت اثر خود را در نرخ تورم و سطح عمومی قیمت‌ها نشان می‌دهد و ما به عنوان سرمایه‌گذار باید با توجه به شرایط موجود بهترین تصمیم را بگیریم. اما، پیش از هر چیز بهتر است با ریسک‌ها آشنا شده و با شناخت انواع ریسک، قدرت تصمیم‌گیری خود را با توجه به شرایط بازار به حداکثر برسانیم.

انواع ریسک 

همانطور که پیش‌تر اشاره شد در سطح کلان ریسک‌ها را به دو نوع سیستماتیک و غیرسیستماتیک تقسیم‌بندی می‌کنیم:

ریسک سیستماتیک

ریسک سیستماتیک یا Systematic Risk به ریسک‌ها یا اتفاقاتی گفته‌ می‌شود که غیرقابل پیش‌بینی هستند و تاثیر آن‌ها بر بازار و اقتصاد می‌تواند بسیار زیاد باشد. در حقیقت، وقوع ریسک‌های سیستماتیک قابل اجتناب نبوده و با ابزارهای موجود در اقتصاد می‌توان آن‌ها را کنترل کرد و در مواردی احتمال مدیریت آن‌ها با چالش‌هایی همراه است. به صورت کلی موارد زیر را می‌توان در دسته ریسک سیستماتیک قرار داد:

• ریسک سیاسی

به صورت کلی اتفاقاتی که در سطوح مختلف سیاسی رخ می‌دهد امکان تاثیرگذاری بر اقتصاد را افزایش می‌دهد. به طور مثال درگیری‌های بین دو کشور، اختلافات سیاسی در دولت‌ها و حکومت‌ها، اتفاقاتی مانند ترور شخصیت‌های سیاسی، جنگ و… ریسک‌های قدرتمندی هستند که می‌توانند تاثیر زیادی در بلندمدت بر اقتصاد داشته باشند. یکی از ملموس‌ترین ریسک‌های سیاسی که در سال‌های اخیر که تاثیر زیادی بر اقتصاد ایران داشته مساله تحریم‌های اقتصادی-سیاسی است. 

• ریسک تورم

ریسک تورم می‌تواند ناشی از سایر ریسک‌ها مانند ریسک سیاسی یا اقتصادی باشد. اما، با توجه به‌اینکه تورم بالا اثرات مخربی بر اقتصاد دارد، این ریسک احتمال وقوع ابر تورم و فروپاشی اقتصادی را می‌تواند در پی داشته باشد.

• ریسک بازار

ریسک بازار نیز می‌تواند تحت تاثیر اتفاقات دیگری باشد. اما، به صورت کلی زمانی که ریسکی مانند شیوع ویروس کرونا در جهان یا در یک کشور افزایش پیدا می‌کند، اثر آن را می‌توان در تمامی بازارها از جمله بورس، کالا، بدهی و… مشاهده کرد.

• ریسک نرخ بهره

گاهی اوقات به علت افزایش تورم، بانک‌های مرکزی اقدام به افزایش نرخ بهره می‌کنند تا تورم را کنترل کنند. در چین شرایطی، احتمال شکل‌گیری رکود تورمی در اقتصاد افزایش پیدا می‌کند و این شرایط تمامی بازارها را تحت تاثیر قرار خواهد داد. همچنین، افزایش شدید نرخ بهره می‌تواند خطر شکل‌گیری حباب را افزایش دهد و حتی بحران‌های شدید اقتصادی را به همراه داشته باشد. بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ در آمریکا یکی از نمونه‌های افزایش نرخ بهره اوراق رهنی بود که در نهایت یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های مالی در آمریکا و جهان را رقم زد.

به صورت کلی ریسک‌‌های سیستماتیک می‌توانند با یکدیگر ارتباط زیادی داشته باشند و از روی هم تاثیر گیرند. نقطه مشترک در وقوع تمامی ریسک‌های سیستماتیک، غیرقابل پیش‌بینی بودن و تصادفی رخ دادن آن‌هاست که در برخی موارد مدیریت این دست از ریسک‌ها بسیار سخت می‌شود. اما، باید توجه داشت در بازارهای مالی برای مدیریت ریسک انواع رویدادهای غیرقابل پیش‌بینی ابزارهایی مانند صندوق چند کالایی و اوراق مشتقه وجود دارد.

ریسک غیرسیستماتیک

ریسک غیرسیستماتیک یا Unsystematic Risk به ریسکی گفته می‌شود که مربوط به یک صنعت یا کسب و کار است و کل اقتصاد یا بازار را شامل نمی‌شود. به طور مثال قیمت‌گذاری دستوری در صنعت خودروسازی ایران موجب زیان انباشته در صنعت خودرو شده و سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو را با ریسک همراه کرده است. به صورت کلی می‌توان ریسک‌های غیر سیستماتیک را به دسته‌های زیر تقسیم کرد:

• ریسک کسب و کار

رویدادهای خارجی و داخلی می‌توانند در عملکرد یک شرکت تاثیر‌گذار باشند و باعث وقوع ریسک غیرسیستماتیک شوند. به طور مثال تغییر در هیئت‌ مدیره یک شرکت می‌تواند احتمال وقوع ریسک غیرسیستماتیک را افزایش دهد.

• ریسک مالی

ریسک مالی یکی از شایع‌ترین ریسک‌‌های غیرسیستماتیک است و می‌تواند بر عملکرد و سودآوری یک شرکت بسیار تاثیرگذار باشد. به طور مثال مدیریت ضعیف منابع مالی می‌تواند باعث خروج نیروهای انسانی خبره و وقوع ریسک‌های اعتباری شود. 

• ریسک عملیاتی

ریسک عملیاتی هم مانند ریسک مالی از جمله رویدادهایی است که می‌تواند بر اثر خطاهای انسانی و غیرانسانی رخ دهد. به طور مثال در فصل زمستان به علت مصرف بالای گاز و جهت جلوگیری از قطع گاز در مناطق شهری، گاز برخی از کارخانه‌های تولیدی قطع می‌شود و همین امر موجب کاهش عرضه و اخلال در تولید می‌شود.

تفاوت ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیستماتیک چیست؟

اصلی‌ترین تفاوت ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک در ابعاد تاثیرگذاری ریسک بر کل اقتصاد و بخشی از اقتصاد است. در حقیقت، ریسک از عدم قطعیت، رویدادهای تصادفی و غیرقابل پیش‌بینی حاصل می‌شود. ریسک سیستماتیک می‌تواند اثرات زیادی بر اقتصاد یک کشور داشته باشد و حتی در مواردی راه‌های مدیریت آن محدود باشد. اما، ریسک غیرسیستماتیک می‌تواند کاملا آگاهانه انجام شود و راه‌های مدیریت آن بسته به ابعاد ریسک راحت‌تر باشد. به طور مثال ریسک قیمت‌گذاری دستوری در صنایع مختلف کاملا آگاهانه بوده و اثرات مخرب آن بر صنعت تا حد قابل توجهی قابل پیش‌بینی است.