نوآوری فارابی در راه‌اندازی نخستین صندوق انرژی ایران

نشست خبری معرفی صندوق مبتنی بر کالای فارابی با نماد سینرژی با حضور جمعی از مدیران بازار سرمایه، اصحاب رسانه و فعالین حوزه انرژی کشور، روز دوشنبه ۱۷ دی ماه در هتل اسپیناس پالاس برگزار شد. این صندوق به‌عنوان نخستین صندوق انرژی ایران با سرمایه‌گذاری تخصصی در حامل‌های انرژی، امکان کسب سود از نوسانات قیمت نفت، گاز، برق و نرخ ارز را فراهم کرده است.
 

فعالیت در بستر تکنولوژی

در آغاز این نشست رحمان بابازاده، موسس و رئیس هیئت مدیره گروه مالی فارابی به معرفی این مجموعه و اهداف آن‌ پرداخت. وی اظهار کرد: فارابی حدود دو دهه پیش با هدف بهبود مستمر، خلاقیت، نوآوری و فعالیت بر بستر تکنولوژی وارد بازار سرمایه ایران شد. ابتدا فارابی یک کارگزاری بود و اکنون یک گروه مالی با ۱۲ شرکت در حوزه‌های مدیریت دارایی، سرمایه‌گذاری، پرداخت، تکنولوژی، صرافی، بیمه، مشاوره سرمایه‌گذاری، خبر و رسانه، آموزش دیجیتال، انرژی‌های نوین و پاک و… است که به بیش از پنج میلیون مشتری در حوزه‌های مختلف خدمات می‌دهد.

 بابازاده درباره اهداف راه‌اندازی صندوق سینرژی توضیح داد: همه می‌دانیم کشور ما درگیر مشکلات ناشی از کمبود انرژی‌هایی مانند برق و گاز است. با علم به این معضل و در راستای همیاری جهت کم کردن باری هرچند کوچک از روی دوش کشور، مجموعه فارابی به سراغ ایجاد این صندوق نوآورانه رفت. تولد این پدیده جدید بر بستر بورس انرژی برای اولین بار نوید اتفاقات بسیار خوبی در آینده بازار بورس انرژی کشور می‌دهد. 

اهمیت حضور مردم در بازار انرژی

علی نقوی، مدیرعامل بورس انرژی ایران نیز در ادامه این نشست اظهار کرد: همه ما می‌دانیم هر کار نو سختی‌ها و ریسک‌های زیادی دارد. مجموعه فارابی این ریسک را پذیرفت که نخستین صندوق را در حوزه بورس انرژی تاسیس کند. همان‌طور که می‌دانید به دلیل این‌که عمده مبادلات بورس انرژی روی حوزه فراورده‌های نفتی و برق متمرکز شده بود، فعالین بازار سرمایه کمتر با این بخش آشنایی داشتند. از آن‌جایی که همه صنایع کشور به نحوی با انرژی سر و کار دارند و اساسا اقتصاد ایران بر پایه نفت و گاز شکل گرفته، حضور مردم در این حوزه بسیار مهم بود؛ بنابراین از چند سال پیش در بورس انرژی برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفت تا بتوانیم ابزارهای مختلفی بر دارایی‌های پایه انرژی را طراحی کنیم. در گام اول و در چارچوب مقررات بازار سرمایه ابتدا گواهی سپرده نفت خام آغاز به کار کرد. با توجه به مصوباتی که در برنامه هفتم و قانون تامین مالی زیرساخت‌ها وضع شد نیز بحث پیاده‌سازی حامل‌ها، با شرکت‌های حامل انرژی پیش می‌رود و بسیاری از پالایشگاه‌های کشور در حال تدارک جهت انتشار گواهی‌های سپرده در این حوزه هستند.

گواهی صرفه‌جویی برق و گاز، راه حل مناسب برای مدیریت بحران انرژی

علی نقوی در ادامه این نشست توضیح داد: موضوع مهمی که این روزها مورد توجه رسانه‌ها، حاکمیت و سیاست‌گذاران کشور قرار گرفته، بحث گواهی‌های صرفه‌جویی است. از تیر ماه امسال معاملات گواهی صرفه‌جویی گاز بعد از چهار سال تلاش، آغاز و خوشبختانه با استقبال خوبی نیز مواجه شد. در حال حاضر معادل ۲۶۰ میلیون مترمکعب گاز، گواهی صرفه‌جویی در بورس پذیرش شده و حجم معاملات خوبی را نیز به خود اختصاص داده است. همچنین بالغ بر ۱۰۰ میلیون متر مکعب گواهی صرفه‌جویی اوج نیز در بورس پذیرش شده که تا امروز بیش از ۱۰۰ میلیون گواهی در بورس انرژی مورد معامله قرار گرفته است.

وی ادامه داد: در حوزه برق نیز راه‌اندازی تالار برق سبز یک بازار جدید را در اختیار صنایع ما قرار داد. خوشبختانه این بازار با استقبال خوبی نیز روبه‌رو شد و معاملات آن در سال جاری بالغ بر دو همت بوده است. به دلیل ماهیت این بازار، ساختار آن به‌گونه‌ای طراحی شد تا دخالتی از سمت دولت در نحوه قیمت‌گذاری صورت نگیرد. این گواهی‌ها منجر به عدم خاموشی برای خریداران و مصرف‌کنندگان شد که این مساله سیگنال مناسبی برای سرمایه‌گذاران در انرژی‌های تجدیدپذیر است. در این راستا کاری که بورس انرژی ایران به کمک وزارت نیرو انجام می‌دهد، این است که اجازه دهیم مردم نیز در برق سبز سرمایه‌گذاری کنند. یکی از ابزارهای مهم این کار گواهی برق تجدیدپذیر است که مراحل نهایی شدن آن در وزارت نیرو طی می‌شود و به محض ابلاغ از طرف وزیر نیرو، برنامه انتشار آن را در بورس خواهیم داشت.

نقوی درخصوص راه‌اندازه گواهی صرفه‌جویی برای سایر حامل‌های انرژی نیز گفت: براساس آیین‌نامه بازار بهینه‌سازی، دارایی پایه گواهی صرفه‌جویی به برق و گاز محدود نشده و می‌تواند در سایر فراورده‌ها نیز این‌کار انجام شود. به همین دلیل مذاکراتی برای گواهی صرفه‌جویی بنزین و گازوئیل انجام شده است.

نقش صندوق‌های مبتنی بر کالا در سرمایه‌گذاری آسان حوزه انرژی

در ادامه نقوی درباره اهمیت ایجاد صندوق‌های مبتنی بر کالا توضیح داد: نقش صندوق‌های مبتنی بر کالا در حوزه - مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری در - حامل‌های انرژی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؛ چرا‌که سرمایه‌گذار ریسک‌های زیادی را در خرید حامل‌های انرژی می‌بیند. همان‌طور که می‌دانید قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی بر پایه بازارهای جهانی و نرخ ارز است. در برق سبز نیز بخشی از قیمت‌گذاری‌ها تابع قیمت‌های ارزی است. بنابراین مردم با سرمایه‌گذاری در این صندوق‌‌ها می‌توانند خود را از نوسانات حامل‌های انرژی و قیمت ارز بیمه کنند. در این بین نقش یک صندوق کالایی نیز بسیار با اهمیت می‌شود، چراکه این صندوق می‌تواند با دانش و اطلاعات و تحلیلی که دارد، ریسک سرمایه‌گذاری مستقیم را برای سرمایه‌گذاران خرد کاهش دهد.

دلیل استقبال سرمایه‌گذاران از پذیره‌نویسی صندوق سینرژی

نقوی در ادامه این نشست در خصوص استقبال از صندوق سینرژی توضیح داد: علی‌رغم این‌که فعالین بازار سرمایه با بورس انرژی آشنایی چندانی نداشتند، در زمان پذیره‌نویسی صندوق سینرژی استقبال خوبی از این صندوق به عمل آمد و سبب شد سازمان بورس در همان روز پذیره‌نویسی با افزایش سقف سینرژی موافقت کند. گفتنی است در ابتدا با ۱۰۰ میلیارد تومان این صندوق پذیره‌نویسی شد و در روز بعد با افزایش سقف ۱۰۰ میلیارد تومانی، به ۲۰۰ میلیارد تومان نیز رسید. بعد از آغاز معاملات ثانویه، سقف به ۵۰۰ میلیارد تومان افزایش یافت و در حال حاضر نیز با افزایش سقف آن به ۱۰۰۰ میلیارد تومان نیز موافقت شده است.

حجم معاملات این صندوق نیز نشان‌دهنده اقبال سرمایه‌گذاران به ابزارهای نوین سرمایه‌گذاری در بورس انرژی است. از ابتدای معاملات ثانویه صندوق سینرژی در بورس، بالغ بر یک میلیارد و ۲۲۳ میلیون واحدهای این صندوق مورد معامله قرار گرفت که این موضوع نقدشوندگی بسیار بالای صندوق را نشان می‌دهد. همچنین بالغ بر ۱۶۷۰ میلیارد تومان گردش معاملات این صندوق از روز تاسیس تا به امروز بوده است. در حال حاضر بیش از ۱۴۶۰۰ نفر اشخاص حقیقی دارنده واحدهای این صندوق هستند و بالغ بر ۵۲ شخص حقوقی نیز در این صندوق سرمایه‌گذاری کردند. افزایش تعداد و همچنین افزایش سقف این صندوق‌ها کمک می‌کند تا در حوزه سرمایه‌گذاری مردم و شرکت‌ها در بازار بورس انرژی فعالیت بیشتری داشته باشیم.

راه‌اندازی اختیار معامله صندوق سینرژی

نقوی در بخش پایانی صبحت‌های خود خبر از راه‌اندازی اختیار معامله صندوق سینرژی داد. وی تشریح کرد در راستای مدیریت ریسک و همچنین ارائه یک ابزار جدید مالی در بورس انرژی، از هفته گذشته به‌صورت آزمایشی قراردادهای اختیار معامله بر روی صندوق سینرژی تعریف شده که امید می‌رود با همکاری شرکت مدیریت فناوری و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و مجموعه صندوق سینرژی با برطرف شدن مسائل و مشکلات فنی، از ابتدای سال آینده به صورت رسمی شاهد فعالیت قراردادهای اختیار معامله این صندوق در بورس انرژی باشیم.

صندوق سینرژی، اولین صندوق کالایی حوزه انرژی

محمدرضا بیک‌زاده، مدیر سرمایه‌گذاری شرکت سبدگردان فارابی در رابطه با صندوق سینرژی بیان کرد: صندوق سینرژی اولین صندوق کالایی در حوزه انرژی در کشور بوده و تاکنون چنین صندوقی در بازار وجود نداشته است. وی  در رابطه با هدف پیدایش این صندوق نیز توضیح داد: به همت بورس انرژی گواهی سپرده نفت خام سنگین ایران، میعانات گازی، گواهی صرفه‌جویی برق و گاز در بورس انرژی پذیرش شد. همان‌طور که می‌دانید در مورد گواهی سپرده نفت خام و میعانات گازی تنها اشخاص حقوقی امکان خرید آن‌ها را دارند و اشخاص حقیقی نیز فقط از طریق کد PRX می‌توانند این گواهی‌ها را خریداری کنند. به همین دلیل سرمایه‌گذاری در این حوزه سخت بود و این بازار به شکل پویا شکل نگرفته بود. صندوق سینرژی به‌عنوان یک واسط و یک راه‌حل مناسب ایجاد شد تا سرمایه‌گذاران بتوانند دسترسی راحت‌تری به گواهی سپرده‌های نفت، میعانات گازی، برق، گاز و سایر حامل انرژی داشته باشند.

صندوق سینرژی در چه کالاهایی سرمایه‌گذاری می‌کند؟

محمدرضا بیک‌زاده در رابطه با این پرسش که صندوق سینرژی در چه کالاهایی سرمایه‌گذاری می‌کند، گفت: گواهی سپرده نفت خام سنگین ایران یکی از کالاهایی است که این صندوق می‌تواند در آن سرمایه‌گذاری کند. فرایند خرید این نوع از گواهی‌های سپرده به‌صورت B2B است و تابلوی معاملاتی خیلی فعالی ندارد. مدیران صندوق سینرژی با دارندگان و فروشندگان این گواهی‌ها برای خرید با قیمت مناسب مذاکره می‌کنند. توجه داشته باشید بزرگترین دارنده این گواهی نیز در حال حاضر شرکت ملی نفت ایران است.

صندوق سینرژی همچنین در گواهی سپرده میعانات گازی نیز سرمایه‌گذاری می‌کند. نکته مهم در رابطه با این گواهی‌ها قیمت دلاری آن‌ها در تابلو معاملات است. به عبارتی تنها ابزار در بازار سرمایه که نرخ دلار به‌طور مستقیم در قیمت‌گذاری آن اثر دارد، گواهی سپرده نفت خام و میعانات گازی است که خرید این گواهی‌ها توسط صندوق به‌صورت دلاری انجام می‌شود. این در حالی است که سایر گواهی‌های سپرده مانند سکه، معادل ریالی آن در بازار معامله می‌شود.

وی همچنین توضیح داد: نکته مهم در رابطه با تسویه صندوق این است که به‌صورت دلاری تسویه نمی‌شود، بلکه براساس یک نرخ تسعیر ارزی این نرخ دلاری ضرب می‌شود و در نهایت معادل ریالی آن به فروشنده پرداخت می‌شود. نرخ تسعیر ارز نیز از سامانه ETS بانک مرکزی و دلار توافقی استخراج می‌شود. به عبارتی می‌توان گفت سرمایه‌گذاران در این صندوق اقدام به خرید دارایی با دلار توافقی و پایین‌تر از بازار آزاد می‌کنند که این موضوع یکی از پتانسیل‌های بزرگ این صندوق محسوب می‌شود. به همین جهت می‌توان گفت صندوق سینرژی اولین محصول و ابزاری است که شما می‌توانید دسترسی مستقیم به دلار توافقی داشته باشید.

بیک‌زاده در ادامه درباره ناترازی‌ انرژی در کشور نیز گفت: با توجه به ناترازی‌ها در بخش انرژی کشور طی سال‌های اخیر ابزارهای جدیدی مانند گواهی صرفه‌جویی گاز و برق ایجاد شده است. همان‌طور که می‌دانید در فصل زمستان خیلی از کارخانه‌های کشور به دلیل سردی هوا و مصرف بالای گاز، درگیر مسئله کمبود و قطعی گاز هستند. گواهی صرفه‌جویی گاز با این هدف به وجود آمده که کارخانجات بتوانند با خرید این گواهی‌ها، با قیمت رقابتی از قطعی گاز در فصول سرد سال جلوگیری کنند.

برق نیز مانند گاز در سال‌های اخیر دچار ناترازی شده و کشور در فصول گرم یا در زمان‌های پیک مصرف، دچار کمبود برق می‌شود. شاید بتوان گفت وجود قیمت‌گذاری دستوری در حوزه برق و نبود بازار کارآمد در این حوزه باعث شده عملا سرمایه‌گذاری در این بخش انجام نشود. اما در ماه‌های اخیر پیمانکارانی که تمایل دارند در این حوزه فعالیت کنند با مراجعه به وزارت نیرو، می‌توانند طرح‌های توجیهی خود را جهت صرفه‌جویی در این حوزه ارائه دهند. وزارت نیرو نیز با بررسی طرح‌ها و میزان صرفه‌جویی ایجاد شده، اقدام به ارائه گواهی‌های صرفه‌جویی به پیمانکاران می‌کند. پیمانکاران می‌توانند این گواهی‌ها را در بازار بورس انرژی به فروش برسانند. در حال حاضر صندوق سینرژی فارابی خریدار عمده این نوع از گواهی‌های صرفه‌جویی است. بنابراین می‌توان گفت صندوق سینرژی از یک طرف به عنوان بازارگردان این ابزارهای جدید فعالیت می‌کند و از طرف دیگر نیز ابزاری بی‌واسطه برای اتصال سرمایه‌گذاران خرد به این بازار است.

ترکیب دارایی‌های صندوق سینرژی

بیک‌زاده در رابطه با ترکیب دارایی‌های این صندوق توضیح داد: در حال حاضر بیش از ۴۵ درصد دارایی‌های این صندوق در گواهی سپرده نفت خام سنگین سرمایه‌گذاری شده است. سهم گواهی سپرده صرفه‌جویی گاز غیر اوج از دارایی‌های صندوق نیز حدود ۳۰ درصد است. همچنین حدود ۲۲ درصد از دارایی‌های صندوق سینرژی نیز در گواهی سپرده میعانات گازی سرمایه‌گذاری شده است. اما در حال حاضر گواهی صرفه‌جویی برق سهم کمتری از دارایی‌های این صندوق را دارد و در مجموع حدود یک درصد از دارایی‌های سینرژی به این نوع از گواهی‌ها اختصاص یافته است. گواهی سپرده بانکی نیز حدود دو درصد از دارایی‌های صندوق را شامل می‌شود.

افق پیش‌روی صندوق سینرژی

در رابطه با افق پیش‌روی صندوق سینرژی، بیک‌زاده ادامه داد: با وجود این‌که حدود یک ماه از آغاز معاملات ثانویه صندوق سینرژی می‌گذرد، این صندوق توانسته با بازدهی یک ماهه ۳۱ درصدی منتهی به ۱۵ دی ماه ۱۴۰۳، بالاتر از همه صندوق‌های سرمایه‌گذاری بازار قرار گیرد. بازدهی خیره‌کننده این صندوق بیشتر از همه تحت تاثیر افزایش قیمت دلار توافقی و قیمت خرید مناسب گواهی‌های سپرده توسط مدیران صندوق سینرژی بوده است. در رابطه با آینده این صندوق باید گفت با توجه به اینکه سینرژی تنها ابزار بازار سرمایه است که با آن می‌توان به دلار توافقی دسترسی یافت و همچنین برنامه دولت طی ماه‌های اخیر برای افزایش قیمت دلار توافقی و کاهش اختلاف آن با بازار آزاد، می‌توان آینده مناسبی برای این صندوق متصور بود.

علاوه بر این موضوع، از آن‌جایی که قیمت نفت ایران در حال حاضر حدود ۷۳ دلار به ازای هر بشکه و قیمت معاملاتی نفت به ازای هر بشکه در صندوق سینرژی طی چهار روز گذشته حدود ۶۳ دلار است، می‌توان انتظار داشت این صندوق رشد مناسبی نیز از واقعی شدن قیمت نفت موجود در پرتفوی خود داشته باشد.

موضوع مهم بعدی خرید گواهی صرفه‌جویی برق و گازی است که توسط این صندوق انجام شده است. از آن‌جایی که این گواهی‌ها برای مصرف‌کنندگان و کارخانجات بسیار حیاتی است و می‌تواند مانع از تعطیلی بخش تولید آن‌ها در فصول پرمصرف سال شود، تقاضا برای آن‌ها روز به روز بیشتر خواهد شد و صندوق سینرژی نیز به عنوان مهم‌ترین فعال این بخش می‌تواند بازدهی خوبی از این محل کسب کند.

علاوه بر موارد گفته شده توجه داشته باشید که تاکنون قراردادهای آتی نفت خام و میعانات گازی در تابلو بورس انرژی وجود داشته ولی بازیگری برای عرضه آن‌ها وجود نداشت. صندوق سینرژی برنامه دارد در این حوزه نیز در قالب ناشر این قراردادها فعال شود. همچنین در حال حاضر اختیار معامله خرید و اختیار معامله فروش صندوق سینرژی نیز ایجاد شده و به زودی در این حوزه نیز صندوق فعالیت بیشتری انجام خواهد داد.

صندوق سینرژی ابزاری پویا همگام با قیمت‌های جهانی

وحید حسن‌پور، مدیرعامل شرکت سبدگردان فارابی در رابطه با میزان شفافیت صندوق سینرژی و نحوه به‌روزرسانی ارزش خالص دارایی‌های این صندوق اذعان کرد: این صندوق نیز مانند سایر صندوق‌ها ترکیب دارایی دارد که به صورت لحظه‌ای با توجه به عرضه و تقاضای موجود در بازار و قیمت‌گذاری صورت گرفته در آن‌ها بروزرسانی می‌شود. بنابراین از این نظر می‌توان گفت صندوق سینرژی شفافیت بالایی دارد. 

حسن‌پور در رابطه با نحوه فعالیت و انتخاب دارایی‌های این صندوق اشاره کرد: هدف صندوق سینرژی پویایی و کسب بالاترین بازدهی برای سرمایه‌گذاران است. بنابراین ترکیب دارایی‌های این صندوق به نحوی است که بتواند بالاترین بازدهی را برای سرمایه‌گذاران به همراه داشته باشد. در ادامه نیز بیان کرد: عرضه و تقاضا تعیین کننده قیمت‌ها بوده و هر چه تعداد خریداران و فروشندگان بازار گواهی افزایش یابد، دغدغه‌های مربوط به قیمت کمتر می‌شود. نوسانات بازار جهانی بر روی نرخ برخی کالاها تاثیر گذار است، اما در معاملات صندوق نوسانات محدود است.