سوگیری‌های شناختی و تأثیر آن بر معاملات سهام
روش های سرمایه گذاری در بورس بسیار متنوع هستند؛ اما چیزی که بین همه آن‌ها مشترک است، تأثیر‌پذیری‌شان از عوامل روان‌شناختی موثر بر رفتارهای سرمایه‌گذاران است. عوامل متعددی بر تصمیمات مالی افراد موثر است که از میان آن‌ها، تنها تعدادی ریشه منطقی داشته و مبتنی بر دانش سرمایه‌گذاری هستند. مابقی این تصمیمات، تحت تأثیر عوامل روان‌شناختی گرفته شده‌اند که از آن‌ها با عنوان سوگیری‌ها یا خطاهای شناختی یاد می‌شود. آموزش سرمایه گذاری در بورس و مطالعه در حوزه خطاهای شناختی رایج، می‌تواند در کنترل اثر‌گذاری این خطاها بر سرمایه‌گذاری افراد موثر باشد.
سوگیری اعتماد به نفس کاذب
اکثر معامله‌گران فعال در بازار سرمایه که بخش قابل‌توجهی از زمان خود را صرف آموزش سرمایه گذاری در بورس کرده‌اند، بعد از افزایش اطلاعات و کسب تجربه، دانش سرمایه‌گذاری و تحلیلی خود را بالاتر از میانگین دانش سایر معامله‌گران بازار تخمین می‌زنند. این مسئله نه‌تنها یکی از رایج‌ترین خطاهای شناختی به‌حساب می‌رود، بلکه به لحاظ قوانین آماری نیز امکان‌پذیر نیست؛ چراکه به لحاظ آماری ممکن نیست اکثریت جامعه بالاتر از میانگین قرار داشته باشند. افرادی که با چنین مسئله‌ای درگیر هستند، به خاطر اعتمادبه‌نفس کاذب، ریسک سرمایه‌گذاری‌شان را به‌شدت افزایش می‌دهند.
دلیل این امر را می‌توان در یکی از خطاهای شناختی تحت عنوان «خطای اعتمادبه‌نفس کاذب» جستجو کرد. سوگیری اعتمادبه‌نفس کاذب، خود را در تصور نادرست سرمایه‌گذاران از کنترل داشتن آن‌ها روی بازار و خوش‌بینی بیش‌ازحد در زمان‌بندی‌ها نشان می‌دهد. منظور از خوش‌بینی بیش‌ازحد در زمان‌بندی، این است که افراد در مراحل ابتدایی شروع هر پروژه، زمان‌بندی انجام مراحل آن را بسیار خوش‌بینانه و کوتاه‌تر از آنچه در واقعیت هست، برآورد می‌کنند (برنامه‌ریزی‌های خوش‌بینانه اما بی‌نتیجه مطالعه برای یک امتحان مهم را به یاد بیاورید). این مسئله در ارتباط با سرمایه‌گذاری نیز مطرح است؛ بسیاری از اوقات، سرمایه‌گذاران مدت‌زمان موردنیاز برای کسب بازدهی مورد انتظار از یک سهام را بسیار کوتاه‌تر از زمان واقعی موردنیاز برای دست‌یابی به چنین بازدهی تصور می‌کنند.
دوری از اعتمادبه‌نفس کاذب به‌قدری اهمیت دارد که بسیاری از سرمایه‌گذاران موفق و مطرح، دوری از آن را اصلی‌ترین علت موفقیت خود به‌حساب می‌آورند.
پیشنهاد مطالعه :«هزینه خوش‌بینی بیش از حد»
غلبه بر سوگیری اعتماد به نفس کاذب
همان‌طور که اشاره شد، سوگیری اعتمادبه‌نفس کاذب، می‌تواند تمام فعالان بازار سرمایه را درگیر خود کند. برای غلبه به این مشکل، راه‌حل‌های گوناگونی وجود دارد اما از میان آن‌ها، آموزش سرمایه گذاری در بورس، به‌ویژه آشنایی با روان‌شناسی بازار می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. همچنین، می‌توان با تنظیم یک سری استراتژی خرید و فروش و البته پایبندی به آن‌ها، از تأثیر این خطا بر رفتارهای سرمایه‌گذاری کاست.
سوگیری لنگر انداختن
مطالعات نشان داده‌اند در شرایط ابهام و عدم ثبات، نخستین اطلاعاتی که دریافت می‌کنید، در ایجاد تکیه‌گاه ذهنی اولیه، به شدت قدرتمند عمل می‌کنند.
تصور کنید فروشنده‌ای قصد دارد خودرویی را به قیمت 500 میلیون تومان بفروشد. خریداری که برای معامله حاضر می‌شود، در ذهن خود قیمت 450 میلیون تومان را در نظر دارد. هنگامی که خریدار و فروشنده مذاکره خود را آغاز می‌کنند، نخستین قیمتی که فروشنده اعلام می‌کند، 550 میلیون تومان است. این قیمت، در ذهن خریدار منجر به ایجاد اثر لنگر می‌شود. یعنی باعث می‌شود او تصور کند خودرویی که برای خرید در نظر گرفته در واقع به اندازه 550 میلیون تومان ارزش دارد. در نتیجه خریدار تصور می‌کند خودروی موردنظرش، خیلی گران‌تر از چیزی است که بتواند بخرد. حالا فروشنده، با در نظر گرفتن اولین لنگری که انداخته، قیمت دوم را بسیار نزدیک به قیمت اولیه‌ای که در نظر داشت، مطرح می‌کند: «تا آخر امروز برای داشتن این خودرو، کافی است 490 میلیون تومان بپردازید». مشخص است که این تفاوت قیمت، کمتر از چیزی است که خریدار را از خرید منصرف کند. علاوه بر این، با توجه به لنگر اولیه، حالا خریدار احساس می‌کند، شانس این را دارد که خودروی ارزشمندی را با قیمتی کمتر از قیمت واقعی آن داشته باشد.
اینجاست که تأثیر خطای لنگر انداختن بر رفتار افراد مشخص می‌شود: بسیاری از اوقات به اطلاعات اولیه‌ای که در ارتباط با موضوعی به دست‌تان می‌رسد، بیش از آنچه باید، بها می‌دهید.
منظور از خطای لنگر انداختن، این است که سرمایه‌گذاران، بیشتر وقت‌ها نسبت به اطلاعات اولیه‌ای که در ارتباط با موضوعی دریافت کرده‌اند، بیش از آنچه باید، وفادار می‌مانند و برای تصمیم‌گیری‌های آتی بیش از آنچه لازم است روی این اطلاعات حساب می‌کنند. سرمایه‌گذارانی را در نظر بگیرید که با باز نگه‌داشتن معامله‌ای که مدت‌هاست به‌صورت واضحی از روند صعودی خود خارج شده است، متحمل ضرر می‌شوند. در نظر داشته باشید حتی اگر زیانی که در یک سهام متحمل شده‌اید ثابت مانده و افزایش نیابد نیز، نباید از هزینه فرصت در سرمایه گذاری چشم‌پوشی کنید. فراموش نکنید می‌توانید با خارج کردن سرمایه خود از محل اشتباه و سرمایه‌گذاری آن در یک سهام مناسب، چه‌بسا زیان‌های قبل را نیز جبران کنید.
غلبه بر سوگیری لنگر اندازی
برای غلبه بر این خطای شناختی، باید تحقیق و جستجو در ارتباط با وضعیت سهم را جدی بگیرید؛ به‌عنوان مثال، وضعیت شرکت را به‌صورت بنیادی بررسی کنید یا از تحلیل روند قیمتی آن، غافل نمانید. تشخیص دقیق سطوح حمایت و مقاومت نیز می‌تواند در این شرایط بسیار موثر باشد. در نظر داشته باشید نباید به‌هیچ‌عنوان اطلاعات جدید دریافتی در ارتباط با سهم را – حتی اگر با دانسته‌های قبلی شما در تضاد باشد – نادیده بگیرید.
پیشنهاد مطالعه: «آشنایی با خطای لنگر انداختن و تاثیر آن بر معاملات سهام»
سوگیری تاییدی
از دیگر خطاهای شناختی افراد می‌توان به سوگیری تأییدی اشاره کرد. در شرایطی که درگیر این سوگیری شده باشید، به‌جای اینکه پیش از تصمیم‌گیری تمام اطلاعات و شواهد را در نظر بگیرید، تنها با توجه به شواهدی که ایده‌های پیشین‌تان را تأیید می‌کنند، گام بر‌می‌دارید.
سوگیری تأییدی، با توجه به اینکه روی عقایدی تأکید می‌کند که افراد برای مدت طولانی داشته‌اند و ایده‌ها و نقطه‌نظرات جدید را از نظر آن‌ها پنهان می‌کند، نقاط کور را در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاران افزایش می‌دهد.
غلبه بر سوگیری تاییدی
کمی از نظرات خود فاصله گرفته و سرمایه‌گذاری خود را از دیدگاه فرد دیگری بررسی کنید؛ گاهی موثرترین کاری که می‌توان انجام داد این است که از باورهای قدیمی خود دور شوید. آگاهانه دنبال نظراتی بگردید که عقاید شما را نقض کنند. فارغ از اینکه عقایدتان چقدر درست هستند، این روش می‌تواند به بازنگری ایده‌های پیشین شما کمک کند. حتی اگر نیاز به مشورت دارید، برای اینکار سراغ متخصصانی بروید که می‌دانید جهت فکری آن‌ها با شما فرق می‌کند و به هر صورتی که می‌توانید خود را در معرض داده‌های جدید قرار دهید.
سوگیری زیان گریزی
ریشه این سوگیری در نظریه‌ای است که در سال 1979 توسط کانمان و تورسکی ارائه شد. طبق این نظریه، برای افراد، ناراحتی ناشی از زیان کردن، بیش از خوشحالی حاصل از کسب سود است. بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت که ترس از زیان امری طبیعی به حساب می‌آید. یعنی برای بسیاری از افراد، ترس از ضرر کردن، بیش از شوق کسب سود حاصل از ماندن در معامله‌ای است که ممکن است ماندن در آن زیان‌ده باشد.
غلبه بر سوگیری زیان گریزی
برای غلبه بر این خطای شناختی باید در نظر داشته باشید، زیان همواره جزئی جدانشدنی از تمام روش‌های سرمایه گذاری در بورس است. تنها کافی است برآیند معاملات‌تان مثبت باشد؛ یعنی درمجموع معاملاتی که انجام داده‌اید، میزان سودی که کسب کرده‌اید از زیان معاملات‌تان بیشتر باشد.
علاوه بر این لازم است به‌صورت دقیق، نسبت به میزان ریسک‌پذیری خودتان آگاه باشید! خود را درگیر معاملاتی نکنید که توان تحمل ریسک آن‌ها را ندارید.
نکته دیگری که می‌تواند در غلبه بر این سوگیری موثر باشد، تنظیم سبد دارایی است که علاوه بر دارایی‌هایی با ریسک بالا، دارایی‌های بدون ریسک نیز در خود داشته باشد. از میان همه روش های سرمایه گذاری در بورس، سرمایه‌گذاری در صندوق درآمد ثابت، گزینه مناسبی برای اینکار به شمار می‌رود.
پیشنهاد مطالعه: «آشنایی با سوگیری زیان‌گریزی در بازارهای مالی»
