شاخص های اشتغال در اقتصاد
بازار کار و وضعیت اشتغال در هر کشوری نقش کلیدی در توسعه اقتصادی دارد. سرمایه انسانی و تخصیص بهینه منابع انسانی مقدم بر تخصیص بهینه منابع مالی است و اولین تاثیر را بر افزایش بهره‌وری و در نتیجه آن رشد اقتصادی دارد. در این مقاله به تعریف و بررسی شاخص های اشتغال در اقتصاد خواهیم پرداخت.
نقش نیروی کار در اقتصاد
توماس ادیسون را همه می‌شناسند. ادیسون با اختراع لامپ رشته‌ای انقلابی در صنعت برق ایجاد کرده و در سال ۱۸۹۲ شرکت معروف General Electric را بنیان‌گذاری کرد. اگر ادیسون در یک محیط اقتصادی آزاد به دنیا نمی‌آمد باز هم می‌توانست لامپ رشته‌ای اختراع کند و شرکتی به بزرگی جنرال الکتریک را راه‌اندازی کند؟ همانطور که ملاحظه می‌کنید سرمایه انسانی نقش بزرگی در توسعه اقتصادی یک کشور و در مقیاسی وسیع‌تر، در دنیا دارد. مطابق با آخرین آمار منتشر شده در سال ۲۰۲۴، شرکت جنرال الکتریک بیش از ۱۸۴ هزار نفر نیروی کار در آمریکا و سراسر جهان دارد.
این شرکت در سال ۲۰۲۴ حدودا ۱۰۰ میلیارد دلار دارایی داشته و به صورت تقریبی، حدود ۰/۵ درصد از کل تولید ناخالص داخلی (GDP) آمریکا را تشکیل میدهد. اقتصاد ایالات متحده آمریکا بزرگ‌ترین اقتصاد جهان محسوب میشود و درآمد سرانه آمریکا بیش از ۶۵ هزار دلار است که قابل مقایسه با هیچ کشوری در جهان نیست. چرا رقابت با اقتصاد آمریکا تا این حد دشوار است؟
مهم‌ترین تفاوت اقتصاد آمریکا با اقتصاد سایر کشورها در بحث نهادهای اقتصادی، سیاسی و قوانین است که باعث میشود رقابت و بهره‌وری نیروی کار اصلی‌ترین نقش را در توسعه اقتصادی ایفا کند و فرصت‌های برابر در اختیار همه طبقات قرار گیرد. جدای از ادیسون، اقتصاد آمریکا شاهد حضور استعدادهای درخشانی چون ویلیام سی. دورانت، وارن بافت، بیل گیتس، ایلان ماسک، جف بزوس، استیو جابز و… در عرصه کارآفرینی بوده و در حقیقت، این سرمایه‌های انسانی تحت تاثیر قوانین رقابتی، فرصت‌های برابر و نوآفرینی موفق شده‌اند اقتصاد آمریکا را بی‌رقیب کنند.
اشتغال در اقتصاد چیست؟
اشتغال در اقتصاد یکی از مهم‌ترین شاخص های کلان اقتصادی هر کشور است. اشتغال نه‌تنها معیاری برای سنجش میزان به‌کارگیری نیروی انسانی است، بلکه نقشی اساسی در رشد اقتصادی، کاهش فقر و افزایش رفاه اجتماعی ایفا می‌کند.
در علم اقتصاد، اشتغال به وضعیتی گفته میشود که افراد در سن کار (معمولاً ۱۵ تا ۶۵ سال)، دارای شغل بوده و در ازای آن دستمزد دریافت کنند. با این حال، شاخص اشتغال تنها با متغیرهای زیر سنجیده میشود.
شاخص های اشتغال در اقتصاد
اشتغال دارای ۳ شاخص کلیدی است که اقتصاددانان با تحلیل این شاخصها وضعیت بازار کار و تاثیر آن بر سایر شاخصهای اقتصادی مانند رشد اقتصادی را بررسی میکنند:
-
نرخ اشتغال
نرخ اشتغال یا Employment Rate به نسبت جمعیت شاغل (۱۵ ساله و بیشتر) به کل جمعیت در سن کار گفته میشود.
-
نرخ بیکاری
نرخ بیکاری یا Unemployment Rate به نسبت افراد جویای کار ولی بدون شغل به کل نیروی کار گفته میشود. در اقتصاد به افرادی بیکار گفته میشود که در ۴ هفته (یک ماه گذشته) در جستجوی کار بوده‌اند ولی موفق به استخدام در بنگاهی نشده‌اند.
-
نرخ مشارکت اقتصادی
نرخ مشارکت اقتصادی یا Labor Force Participation Rate به نسبت جمعیت فعال اقتصادی (افراد شاغل و بیکار) به کل جمعیت در سن کار گفته میشود.
شاخصهای اشتغال در هر اقتصادی می‌تواند متفاوت باشد. به طور مثال نرخ اشتغال ایران در سال ۱۴۰۳ معادل ۳۷ درصد، نرخ مشارکت اقتصادی ۴۰/۱ درصد و نرخ بیکاری ۷/۸ درصد گزارش شده است. زمانی که این آمار با کشورهایی در یک منطقه جغرافیایی مقایسه میشود متوجه می‌شویم که وضعیت اشتغال به چه صورت است. به طور مثال کشور عربستان سعودی به عنوان یکی از رقبای اقتصادی ایران، دارای نرخ مشارکت اقتصادی بیش از ۶۰ درصد بوده و نرخ بیکاری در این کشور ۷ درصد است. با وجود اینکه نرخ بیکاری در ایران و عربستان نزدیک است، اما نرخ مشارکت اقتصادی در عربستان ۲۰ درصد بالاتر از ایران بوده و همین امر باعث بهره‌وری بیشتر اقتصاد عربستان در مقایسه با ایران شده، به طوری که تولید ناخالص داخلی عربستان ۱۶۳ درصد بیشتر از ایران بوده و درآمد سرانه این کشور ۳ برابر بیشتر از ایران است. شاید برای شما این سوال مطرح شود؛ چرا نرخ مشارکت اقتصادی تا این اندازه در توسعه اقتصادی اهمیت دارد؟
- نرخ مشارکت اقتصادی نشان میدهد چه درصدی از جمعیت بازار کار، واقعاً فعال و درگیر فعالیت اقتصادی هستند. نرخ پایین مشارکت اقتصادی می‌تواند به معنای استفاده ناکافی از نیروی انسانی باشد.
- نرخ مشارکت بالا معمولاً نشان‌دهنده بازار کار پویا، فرصت‌های شغلی متنوع و رضایت نسبی از شرایط کار و نرخ پایین ممکن است نشان‌دهنده مشکلاتی مانند ناامیدی از یافتن شغل، محدودیت‌های اجتماعی یا فرهنگی باشد. به عنوان نمونه در برخی از کشورها زنان اجازه فعالیت اقتصادی ندارند یا نرخ مشارکت اقتصادی آن‌ها در مقایسه با مردان بسیار پایین است.
- وقتی نرخ مشارکت اقتصادی یک کشور بالا باشد، یعنی نیروی فعال بیشتری در اقتصاد مشارکت دارد و در نتیجه پتانسیل تولید و رشد اقتصادی آن کشور بالاتر است.
شاخص های اشتغال و بازارهای مالی
شاخصهای کلیدی بازار کار مانند نرخ بیکاری و نرخ اشتغال از جمله متغیرهای مهم اقتصاد کلان هستند که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر بازارهای مالی تأثیر می‌گذارند. این شاخصها نه‌تنها وضعیت فعلی اقتصاد را بازتاب می‌دهند، بلکه در پیشبینی جهت‌گیری آتی سیاستهای پولی نیز نقش محوری دارند.
در اقتصاد، نرخ بیکاری پایین معمولاً به معنای افزایش تقاضای مصرف‌کننده، فشار بر ظرفیت تولید و در نهایت، افزایش تورم است. در چنین شرایطی، بانک‌های مرکزی برای مهار تورم، از ابزار سیاست پولی انقباضی استفاده میکنند؛ شامل:
- افزایش نرخ بهره بین‌بانکی
- کاهش پایه پولی و کنترل رشد نقدینگی
افزایش نرخ بهره منجر به کاهش سرمایهگذاری تولیدی و مصرف اقساطی میشود و در نتیجه، می‌تواند به افزایش تدریجی نرخ بیکاری منجر شود. این پدیده به‌عنوان بخشی از منحنی فیلیپس قابل تحلیل است که رابطه معکوسی بین نرخ تورم و نرخ بیکاری برقرار می‌سازد (در کوتاه‌مدت).
در شرایط نرخ بهره بالا، بازدهی صندوق درآمد ثابت افزایش مییابد. سرمایهگذاران برای بهره‌مندی از سود بدون ریسک، ترجیح می‌دهند به‌جای سهام، در ابزارهای درآمد ثابت سرمایهگذاری کنند.
در مواقع ابرتورم یا افزایش سریع و کنترل‌نشده قیمت‌ها، سرمایهگذاران به سمت سرمایه گذاری در طلا یا ارزهای خارجی پناه می‌برند. تورم بالا باعث کاهش ارزش پول ملی شده و انگیزه سرمایهگذاری در داراییهای واقعی را افزایش میدهد.
افزایش بیکاری و کاهش رشد اقتصادی، سودآوری شرکت‌ها را تهدید کرده و چشم‌انداز منفی برای بازار سهام ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، در دوره‌هایی که بیکاری کاهش یافته و تقاضا افزایش مییابد، سهام صنایع مصرفی، مالی و فناوری رشد بیشتری تجربه میکنند.
شاخصهای اشتغال به‌عنوان بخش مهمی از داده‌های اقتصادی، نقش کلیدی در تصمیمگیری سرمایهگذاران، تحلیلگران مالی و سیاست‌گذاران دارند. اثر آن‌ها بر بازارهای مالی به واسطه انتظارات تورمی، سیاستهای پولی، و چشم‌انداز رشد اقتصادی شکل می‌گیرد. بنابراین، تحلیل دقیق شاخصهای اشتغال نه‌تنها به درک وضعیت فعلی اقتصاد کمک می‌کند، بلکه می‌تواند رفتار آتی بازارهای مالی را نیز تا حدی پیش‌بینی‌پذیر سازد.
کلام پایانی
شاخصهای اشتغال، همچون نرخ اشتغال، نرخ بیکاری و نرخ مشارکت اقتصادی، ابزارهای کلیدی در تحلیل وضعیت بازار کار و ارزیابی سلامت اقتصادی کشورها هستند. این شاخصها نه‌تنها به سیاست‌گذاران اقتصادی کمک میکنند تا برای بهبود وضعیت اشتغال تصمیمگیری کنند، بلکه بر بازارهای مالی نیز تأثیرگذارند؛ از تنظیم نرخ بهره توسط بانک مرکزی گرفته تا تصمیمات سرمایهگذاران درباره تخصیص دارایی‌ها در بازارهای سهام، طلا یا صندوق‌های درآمد ثابت.
نرخ مشارکت اقتصادی، به‌ویژه، معیاری مهم در ارزیابی بهره‌گیری از منابع انسانی کشور است. هرچه مشارکت اقتصادی بالاتر باشد، توان تولیدی و پتانسیل رشد اقتصادی نیز بیشتر خواهد بود. از سوی دیگر، تغییرات در شاخصهای اشتغال، سیگنال‌های مهمی برای تحلیلگران مالی فراهم می‌کند تا روند آتی سیاستهای پولی و شرایط اقتصادی را بهتر پیشبینی کنند.
