ارکان بازار سرمایه ایران

با تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار در یکم آذر ماه سال 1384، ساختار قانونی بازار به صورت زیر تعیین شد. که بر این اساس نهاد جدیدی تحت عنوان «سازمان بورس و اوراق بهادار» ایجاد شد تا زیر نظر شورای عالی بورس به نظارت بر اجرای قوانین و مقررات، تنظیم و تدوین مقررات بپردازد.

شورای عالی بورس و اوراق بهادار

شورای عالی بورس، بالاترین رکن بازار اوراق بهادار است که وظیفه تصویب سیاست کلان بازار، اتخاذ تدابیر لازم برای ساماندهی و توسعه بازار اوراق بهادار، نظارت بر اجرای قانون و تعیین سیاست و خط‌مشی بازار اوراق بهادار در قالب سیاست‌های کلی نظام و قوانین و مقررات مربوطه را بر عهده دارد.

 این شورا از وزیر امور اقتصاد و دارایی(به عنوان رئیس شورا)، وزیر صنعت، معدن و تجارت، رئیس کل بانک مرکزی، رؤسای اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران، اتاق تعاون، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار(به عنوان دبیر شورا و سخنگوی سازمان)، دادستان کل کشور یا معاون وی، نماینده کانون‌ها و سه خبره مالی از بخش خصوصی با مشورت تشکل‌های حرفه‌ای بازار اوراق بهادار و یک نفر خبره منحصراً از بخش خصوصی به پیشنهاد وزیر ذیربط تشکیل می شود.

 سازمان بورس و اوراق بهادار(سبا)

سازمان بورس و اوراق بهادار زیر نظر شورای عالی بورس و اوراق بهادار، به نظارت بر اجرای قوانین و مقررات، تنظیم و تدوین مقررات و عملیات اجرایی می پردازد. به علاوه وظیفه انجام پژوهش‌های توسعه‌ای و کاربردی، ایجاد زیرساخت‌های مقرراتی و فناوری اطلاعات، ارتقاء جایگاه بین‌المللی، توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری و ارتقاء سواد مالی را نیز بر عهده دارد. این سازمان موسسه عمومی غیردولتی(به اصطلاح خصوصی) است که توسط هیئت مدیره پنج نفره اداره می شود و از محل کارمزدهای دریافتی و قسمتی از حق پذیرش شرکت‌ها در بورس و سایر درآمدها اداره می‌شود. نشانی سایت سازمان بورس و اوراق بهادار www.seo.ir است.

در حال حاضر چهار بورس، تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند:

1. بورس اوراق بهادار تهران

 شرکت بورس اوراق بهادار تهران، عملیات اجرایی بازار اوراق بهادار را به عهده دارد. سازمان‌دهی، اداره بازار، پذیرش اوراق بهادار، نظارت بر حسن انجام معاملات، تهیه، پردازش و انتشار اطلاعات و نظارت بر فعالیت ناشران اوراق بهادار پذیرفته شده از جمله وظایف سازمان بورس و اوراق بهادار است. در بورس اوراق بهادار دارایی مالی مانند سهام و اوراق مشارکت خرید و فروش می‌شود. نشانی سایت شرکت بورس و اوراق بهادار تهران www.tse.ir است.

 2. فرابورس ایران

در آبان ماه سال 1387 بازار فرابورس ایران با هدف بهره گیری صنایع نوپا از منابع مالی بازار سرمایه، تنوع بخشی به اوراق بهادار قابل معامله افزایش مشارکت‌های مردمی و افزایش سهم دارایی‌های مالی در سبد سرمایه‌گذاری ایجاد شد. با تصویب قوانینی در فرابورس، رویه‌های پذیرش و انجام معاملات اوراق بهادار در این بازار در مقایسه با بورس اوراق بهادار تهران تسهیل شده است. در واقع فرابورس ایران با ساختار و جایگاه قانونی مشابه بورس اما با شرایط پذیرش و معامله ساده‌تر ایجاد شد.

در بازار فرابورس ایران، بنگاه‌های اقتصادی می‌توانند با کسب حداقل شرایط و در سریع‌ترین زمان به این بازار وارد شده و از تمام مزایای شرکت‌های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار بهره‌مند شوند. بنابراین سهام شرکت‌هایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمی‌شوند، در فرابورس مورد دادوستد قرار می‌گیرد.

در حال حاضر 8 بازار و تابلوی معاملاتی شامل بازارهای اول، دوم و سوم، پایه زرد، پایه نارنجی و پایه قرمز، بازار ابزارهای نوین مالی و بازار شرکت‌های کوچک و متوسط(SME Market) در فرابورس ایران به فعالیت مشغول هستند. در بازار ابزارهای نوین مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری زمین و ساختمان، صندوق سرمایه‌‌گذاری قابل معامله (ETF)، صندوق‌های جسورانه (VC)، اوراق تأمین مالی استاندارد، اسناد خزانه اسلامی و اوراق تسهیلات مسکن(تسه) مورد معامله قرار می‌گیرند که بسیاری از آنها برای نخستین بار توسط فرابورس معرفی شده‌اند. نشانی سایت شرکت فرابورس ایران www.ifb.ir  است.

3. بورس کالای ایران

بورس کالای ایران به عنوان یک شرکت مستقل از مهر ماه سال 1386 با هدف حذف نارسایی‌های بازار سنتی و نوسانات کاذب، عدم شفافیت در کشف قیمت و فقدان تضمین‌های لازم برای معامله‌گران، فعالیت خود را آغاز کرده است و در آن خرید و فروش کالاهای معین صورت می‌گیرد. در بورس کالا انواع محصولات صنعتی و معدنی، فرآورده‌های نفت، پتروشیمی و کشاورزی و ابزارهای مشتقه از جمله قراردادهای آتی مورد داد‌و‌ستد قرار می‌گیرند. نشانی سایت شرکت بورس کالای ایران www.ime.co.ir است.

4. بورس انرژی ایران

 بورس انرژی ایران در تیر ماه سال 1391 به‌عنوان چهارمین بورس رسمی کشور تأسیس شد. در بورس انرژی حامل‌های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر حامل‌ انرژی مورد داد‌و‌ستد قرار می‌گیرد و دارای سه بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی است. نشانی سایت شرکت انرژی ایران www.irenex.ir  است.

سایر نهادهای مالی فعال در بازار اوراق بهادار

شرکت سپرده‌گذاری و تسویه وجوه، کارگزاران، شرکت‌های تأمین سرمایه، بازارگردانان، مشاوران سرمایه‌گذاری، مؤسسات رتبه‌بندی، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های بازنشستگی، شرکت‌های سبدگردان و شرکت‌های پردازش‌ اطلاعات مالی به عنوان نهادهای مالی فعال تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارند.