جایگاه بورس در اقتصاد

زمانی که صحبت از دریافت کد بورسی و خرید سهام باشد، معمولا اشاره‌ای به جایگاه بورس در اقتصاد یا اهمیت این بازار نمی‌شود. در واقع برای سرمایه گذاری در بورس، در منابع معتبر به قدری روی جزئیاتی از قبیل ثبت نام در بورس یا نحوه خرید سهام تمرکز شده که عملا به مطالب دیگری که بیشتر جنبه کلان دارند، پرداخته نشده است.

تصور کنید در جنگلی پوشیده از درخت هستید؛ اما صرفاً با قدم زدن در جنگل نمی‌توانید متوجه وسعت یا تمام زیبایی آن شوید. گاهی لازم است کمی ارتفاع بگیریم تا دید بهتری از یک واقعیت به‌دست آوریم. در این مقاله قصد داریم از فاصله‌ای دورتر اقتصاد را بررسی کنیم و جایگاه بورس را در آن ببینیم.

اقتصاد از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟

سیستم اقتصادی یک کشور از دو بخش کلی تشکیل شده است: بخش واقعی و بخش مالی. بازارهای تشکیل‌دهنده بخش واقعی اقتصاد شامل «بازار کالا»، «بازار خدمات» و «بازار کار» هستند. همان‌طور که از نام این بازارها پیداست، در این بخش «کالا»، «خدمات» و «کار» مبادله می‌شود. درواقع آنچه در این بخش تولید می‌شود، کالاها و خدمات ملموس است. زمانی که خودرو می‌خرید، پشت میزتان نشسته به کاری مشغول می‌شوید که بابت آن حقوق دریافت می‌کنید یا برای دریافت خدمات مشاوره به دفتر یک مشاور مراجعه می‌کنید در حال فعالیت در بخش واقعی اقتصاد هستید.

 در مقابل، در بخش مالی اقتصاد که از آن با عنوان بخش کاغذی نیز یاد می‌شود، هیچ کالا یا خدمات ملموسی مبادله نمی‌شود. در این بخش از اقتصاد «اوراق بهادار» مبادله می‌شوند. پول، سهام، اوراق مشارکت و… از جمله این اوراق بهادار هستند. در ادامه این مقاله، ضمن بررسی بازارهای تشکیل‌دهنده بخش مالی اقتصاد، بازار پول و سرمایه را بررسی می‌کنیم و به بیان جایگاه بورس در اقتصاد می‌پردازیم. 

بررسی بخش مالی اقتصاد

بازارهای تشکیل‌دهنده بخش مالی اقتصاد شامل بازار تامین اطمینان، بازار پول و بازار سرمایه هستند. جالب است بدانید در ادبیات اقتصادی از این سه بازار با عنوان مثلث توسعه مالی یاد می‌شود. هر سه راس این مثلث با یکدیگر در ارتباط هستند و اهمیت آن‌ها در اقتصاد به‌قدری است که بسیاری توسعه این بخش از اقتصاد را راز بقای اقتصادهای پیشرفته می‌دانند. در نظر داشته باشید در اقتصاد هر کشوری، برای گسترش بخش مالی، گسترش هم‌زمان هر سه این بازارها لازم است که در ادامه هر کدام از بازارهای تشکیل‌دهنده بخش مالی اقتصاد را مورد بررسی قرار داده‌ایم:

• بازار تامین اطمینان: مهم‌ترین جزء تشکیل‌دهنده بازار تامین اطمینان، شرکت‌های بیمه هستند. اهمیت این شرکت‌ها در بازار تامین اطمینان به‌قدری است که در بسیاری از مواقع از این بازار تحت عنوان «بازار بیمه» یاد می‌شود.

• بازار پول: طبق تعریف صندوق جهانی پول(IMF)، بازار پول را می‌توان چتری دانست که «قرض‌دهندگان» و «قرض‌گیرندگان» را در برمی‌گیرد. این ارتباط در بسیاری از کشورهای جهان از طریق ابزارهای متعددی برقرار می‌شود؛ اما در کشورهای درحال توسعه از جمله ایران، این بازار بیش از هر چیز دیگری در شبکه بانکی خلاصه می‌شود. مهم‌ترین اجزای بازار پول در ایران بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری، تعاونی‌های اعتباری، لیزینگ‌ها و صرافی‌ها هستند و نهاد ناظر بر عملکرد این بازار، بانک مرکزی است.

• بازار سرمایه: بازار سرمایه آخرین جزء از بخش مالی اقتصاد است. مهم‌ترین ابزارهای مالی این بازار عبارتند از: سهام، اوراق قرضه(اوراق مشارکت و…) و ابزار مشتقه. نهادهای فعال در این بازار نیز شامل کارگزاری‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های تامین سرمایه، سبدگردان و… هستند؛ بنابراین وقتی از دریافت کد بورسی، خرید و فروش سهام، مدیریت دارایی و مواردی از این دست صحبت می‌کنیم، در واقع به فعالیت در بازار سرمایه اشاره داریم. نهاد ناظر بر عملکرد این بازار، سازمان بورس و اوراق بهادار و در ذیل آن شرکت‌های بورس و فرابورس هستند.

ارکان بازار سرمایه

 نخستین رکن بازار سرمایه شورای عالی بورس است. وظیفه شورای عالی بورس قانون‌گذاری و اتخاذ تصمیمات عمده در ارتباط با عملکرد بازار سرمایه است. وزیر اقتصاد، رئیس کل بانک مرکزی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار و دادستان کل کشور از مهم‌ترین اعضای این شورا هستند. دومین رکن بازار سرمایه سازمان بورس و اوراق بهادار است. این سازمان زیرمجموعه‌هایی دارد که سرمایه‌گذاران به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم با آن‌ها در ارتباط هستند که در ادامه زیرمجموعه‌های این سازمان آمده است:

• شرکت مدیریت فناوری بورس تهران
• شرکت‌های پذیرفته و درج شده
• نهاد‌های مالی

• کارگزاری‌ها
• شرکت‌های سرمایه‌گذاری
• شرکت‌های سبدگردانی
• و… 

• شرکت سپرده‌گذاری مرکزی
• بورس‌ها

• بورس اوراق بهادار تهران
• فرابورس ایران
• بورس کالای ایران
• بورس انرژی ایران

در نظر داشته باشید در مقاله «ارکان بازار سرمایه ایران» این موضوع را با دقت بیشتری توضیح داده‌ایم. 

جمع‌بندی

هر فردی که به فعالیت در بازار سرمایه و کسب سود از این بازار علاقه‌مند باشد، می‌تواند با ثبت نام در بورس از طریق دریافت کد بورسی و سپس با خرید سهام یا سرمایه گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، نسبت به فعالیت در این بازار اقدام کند. در نظر داشته باشید در مقالات دیگری از قبیل «از دریافت کد بورسی تا خرید سهام» و«راهنمای انتخاب بهترین روش سرمایه‌گذاری در بورس» در ارتباط با شیوه ثبت نام در بورس یا انواع روش‌های سرمایه‌گذاری در این بازار، توضیحات دقیقی ارائه داده‌ایم.