صندوق بازنشستگی چیست؟

یکی از موضوعاتی که در سال‌های اخیر در ادبیات اقتصادی کشور بسیار مطرح می‌شود، بحث مشکلات و مسائل مربوط به صندوق‌های بازنشستگی است. برای پرداختن به این موضوع ابتدا باید بدانیم صندوق بازنشستگی چیست؟ و انواع صندوق بازنشستگی در کشور ما به چه شکلی وجود دارند؟

تاسیس هسته اولیه صندوق بازنشستگی در ایران به بیش از صد سال قبل و تصویب :«قانون وظایف» باز می‌گردد که بر اساس این قانون، دولت موظف به پرداخت حقوق بازنشستگی به کارکنان خود شد. در ادامه این مقاله، تلاش می‌شود در مورد صندوق بازنشستگی و انواع آن مطالب مفیدی ارائه شود.

صندوق بازنشستگی چیست؟

همواره تامین هزینه‌های خانواده، بخصوص در دوران کهولت سن و از کار افتادگی یکی از دغدغه‌های سرپرستان خانواده بوده است. در گذشته خانوارها با زاد و ولد و افزایش تعداد افراد خانواده سعی در ایجاد نیروی کار جایگزین برای دوران پیری خود داشتند تا بواسطه‌ی کار کردن این اعضا، نیازهای دوران پیری سرپرست خانواده تامین شود.

اما با گسترش شهرنشینی و تنوع مشاغل، مسئولیت تامین هزینه‌ها در زمان سالخوردگی کارمندان و کارگران به دولت‌ها و شرکت‌ها سپرده شد. از این رو به مرور با وضع در قوانین کار، صندوق‌های بازنشستگی کشوری تشکیل شدند.

صندوق بازنشستگی در حقیقت یک نهاد مالی است که به منظور جمع‌آوری وجوه مشخصی از افراد و کارکنان برای پرداخت حقوق و مستمری به آن‌ها در زمان بازنشستگی و از کار افتادگی فعالیت می‌کند.

این صندوق‌ها از سوی دولت، اصناف یا شرکت‌های خصوصی ایجاد شده و اعضا آن‌ها که شامل کارکنان، کارمندان و کارگران هستند به صورت دوره‌ای یا ماهانه، مبلغی را به صندوق پرداخت می‌کنند تا با جمع آوری این وجوه و سرمایه‌گذاری آن‌ها در حوزه‌های مختلف، عایدی آن به صورت مستمری به بازنشستگان پرداخت گردد. معمولا بخشی از این وجوه پرداختی به صندوق‌ها از سوی کارفرما و بخشی از سوی کارمند یا کارگر تامین می‌شود.

به صورت کلی می‌توان بیان کرد که صندوق‌های بازنشستگی دارای منابع و مصارف مشخصی هستند:

منابع:

• وجوه ناشی از کسورات بازنشستگی سهم کارمند و کارفرما که به صندوق مربوطه پرداخت می‌شود.

• درآمد ناشی از سرمایه‌گذاری‌های این صندوق‌ها.

مصارف:

• • پرداخت حقوق و مستمری بازنشستگان.
  • سرمایه‌گذاری وجوه در حوزه‌های مورد نظر.
  • هزینه‌های مربوط به اداره صندوق.

به مرور زمان وجوه دریافتی این صندوق‌ها به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد. از این رو مدیرت این منابع معمولا به نهادهای مالی معتبر سپرده می‌شود که حتی می‌تواند خارج از آن سازمان تشکیل‌دهنده صندوق، فعالیت کند.

پیشنهاد مطالعه:<<بهترین سرمایه گذاری برای بازنشستگی چیست؟>>

انواع صندوق بازنشستگی

صندوق‌های دولتی

صندوق‌های بازنشستگی دولتی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین انواع صندوق‌های بازنشستگی شناخته می‌شوند که توسط دولت‌ها ایجاد و مدیریت می‌شوند. این صندوق‌ها معمولاً برای کارکنان بخش عمومی طراحی شده و شامل برنامه‌های متنوعی برای تأمین مالی دوران بازنشستگی می‌باشند. در ایران، صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان تأمین اجتماعی نمونه‌هایی از این نوع صندوق‌ها هستند. دولت‌ها با استفاده از منابع عمومی و درآمدهای مالیاتی، منابع مالی این صندوق‌ها را تأمین می‌کنند و مسئولیت مدیریت و پرداخت مستمری‌ها را بر عهده دارند.

صندوق‌های خصوصی

صندوق‌های بازنشستگی خصوصی توسط شرکت‌ها و کارفرمایان ایجاد می‌شوند و معمولاً به عنوان بخشی از بسته‌های مزایای کارکنان ارائه می‌شوند. این صندوق‌ها امکان ذخیره و سرمایه‌گذاری منابع مالی کارکنان را فراهم کرده و کارفرمایان نیز به‌طور معمول بخشی از این منابع را تأمین می‌کنند. مزایای صندوق‌های بازنشستگی خصوصی شامل انعطاف‌پذیری بیشتر در انتخاب برنامه‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها است، اما در عین حال، ممکن است ریسک‌های بیشتری نیز به همراه داشته باشد، از جمله وابستگی به عملکرد مالی شرکت‌های خصوصی.

صندوق‌های ترکیبی

صندوق‌های بازنشستگی ترکیبی از منابع دولتی و خصوصی ایجاد میشوند و به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که از مزایای هر دو نوع صندوق بهره‌مند شوند. این صندوق‌ها معمولاً شامل سرمایه‌گذاری‌های مشترک دولت و بخش خصوصی هستند و به منظور افزایش بازدهی و کاهش ریسک‌ها طراحی شده‌اند.

صندوق بازنشستگی موجود در ایران

در ایران بزرگ‌ترین صندوق‌ بازنشستگی از نظر جمعیت تحت پوشش، مربوط به سازمان تامین اجتماعی است که بیشتر، جمعیت شاغلین غیر دولتی از آن استفاده می‌کنند. علاوه بر این، صندوق‌های دیگری نیز وجود دارند که عموما معطوف به صنفی خاص هستند. صندوق بازنشستگی بانک مرکزی، صندوق کارکنان شهرداری، صندوق شرکت نفت، صندوق وزارت جهاد کشاورزی و… برخی از صندوق‌های بازنشستگی فعال در ایران هستند.

پیشنهاد مطالعه : << نحوه ثبت نام در صندوق سرمایه گذاری >>

مزایای داشتن صندوق بازنشستگی چیست؟

مزایای صندوق‌های بازنشستگی را می‌توان برای دولت و اعضا این صندوق‌ها دسته‌بندی کرد:

دولت:

• کاهش معضلات و فشارهای اجتماعی:

با وجود این صندوق‌ها و فعالیت آن‌ها، نیاز به حمایت مالی دولتی از افراد در زمان پیری و کهولت سن آن‌ها، کاسته شده و بخش زیادی از مسئولیت‌های دولت کاهش می‌یابد.

• کمک به رشد اقتصادی:

افزایش میزان سرمایه‌گذاری و توسعه پروژه‌های مولد اقتصادی که در نهایت منجر به افزایش تولید و رشد اقتصادی شده و می‌تواند بیکاری را کاهش و اشتغال را افزایش دهد.

• کاهش فشار به بخش سلامت:

یکی از مزایای این صندوق‌ها، پوشش هزینه‌های بهداشت و درمان برای بازنشستگان است، از این رو با تامین هزینه‌های این بخش، کمک ویژه‌ای را به کاهش هزینه‌های تحمیلی به دولت‌ها می‌کنند.

اعضا صندوق(کارمندان و کارگران):

• تامین مالی:

مهمترین مزیت این صندوق‌های کمک به تامین مالی کارمندان و کارگران در زمان بازنشستگی و کهولت سن است تا افراد بتوانند هزینه‌های خانوار خود را در این دوران تامین کنند. مستمری‌ها به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین اجزای صندوق‌های بازنشستگی، نقشی اساسی در تأمین مالی بازنشستگان ایفا می‌کنند. صندوق‌ها بر اساس منابع مالی جمع‌آوری شده و سیاست‌های سرمایه‌گذاری خود، به پرداخت مستمری‌های منظم به بازنشستگان می‌پردازند. میزان مستمری‌ها بسته به نوع صندوق و شرایط اقتصادی متفاوت است و بررسی تفاوت‌ها در میزان مستمری‌های پرداختی در صندوق‌های مختلف می‌تواند به انتخاب بهتر صندوق مناسب کمک کند.

• بهره‌مندی از سرمایه‌گذاری:

توقع می‌رود با استفاده از وجوهی که در اختیار این صندوق‌ها قرار می‌گیرد، سرمایه‌گذاری بهینه‌ای صورت گیرد که بازدهی قابل توجهی کسب کند و اعضا این صندوق‌ها هم بتوانند از این بازدهی‌های مطلوب، بهره‌مند شوند.

• بهره‌مندی از مزایای درمانی:

معمولا این صندوق‌ها در کنار پرداخت مستمری به بازنشستگان، بیمه درمانی را نیز برای اعضا فراهم می‌آورند که در کاهش هزینه‌های بهداشت و درمان بازنشستگان نقش قابل توجهی را دارد.

چالش های صندوق های بازنشستگی چیست؟

یکی از مهمترین فعالیت‌هایی که باید صندوق‌های بازنشستگی انجام دهند، سرمایه‌گذاری در حوزه‌هایی است که بتواند عایدی قابل توجهی داشته باشد تا هزینه‌های آینده صندوق را پوشش دهد. اما در سال‌های اخیر در کشور ما چندین عامل مهم رخ داد که منجر به افزایش فزاینده هزینه‌های این صندوق‌ها شد؛ به‌طوری‌که عایدی سرمایه‌گذاری‌ها نمی‌تواند تمام هزینه‌های موجود را پوشش دهد در نتیجه وضعیت فعلی این صندوق‌ها تبدیل به یک چالش مهم برای دولت‌ها و حتی کل اقتصاد کشور شده است.

در ادامه در مورد برخی از این عوامل توضیح مختصری ارائه می‌شود:

• کاهش میزان ورودی:

به دو دلیل، میزانِ ورودی پرداختی به این صندوق‌ها نسبت به میزان خروجی، کاهش قابل توجهی پیدا کرده است. یک عامل مربوط به کاهش نرخ رشد جمعیت است که افراد شاغل را نسبت به گذشته کاهش داده و از سوی دیگر بازنشستگان را افزایش داده است. 

عامل دیگر هم افزایش نرخ بیکاری در جامعه است که خود معلول شرایط اقتصادی موجود است که منجر به کاهش تعداد ورودی‌ها به صندوق شده است.

• تورم موجود:

یکی از مشکلاتی که به صورت مداوم در اقتصاد کشور وجود داشته و سبب کاهش قدرت خرید خانوار می‌شود، تورم است. وجود این عامل در سال‌های اخیر سبب افزایش مداوم در سطح حقوق بازنشستگان شده که فشار پیش‌بینی نشده‌ای را به منابع این صندوق‌ها وارد کرده است.

• روند فزاینده سالمندی:

از جمله‌ عوامل دیگری که به چالش صندوق‌های بازنشستگی کشوری تبدیل شده، روند فزاینده سن سالمندی در کشور است که با افزایش میزان امید به زندگی، جمعیت سالمندان در کشور را افزایش داده است.

• سایر عوامل:

مواردی دیگری از قبیل، وجود بیمه‌های یارانه‌ای، تنوع غیر اصولی خدمات بیمه‌ای، وجود تبعیض درون صندوق‌ها، ضعف در نهادهای سیاست‌گذاری تامین اجتماعی، مدیریت غیرحرفه‌ای صندوق‌ها، توان پایین دولت در ایفای تعهدات و… از عوامل مطرح در ایجاد چالش برای صندوق‌های بازنشستگی است.

اما راه حل بهبود شرایط این صندوق‌ها چیست؟

یکی از راه حل‌هایی که برای برون رفت از این وضع موجود و عدم تکرار آن در آینده توصیه می‌شود، بهره‌مندی از مدیریت حرفه‌ای منابع دریافتی این صندوق‌ها و سرمایه‌گذاری اصولی آن‌ها در بازارهای مالی است. از این رو در سال اخیر صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی بورسی در بازار سرمایه ایجاد شد تا بر اساس نظر و رویکرد متخصصین مالی، منابع این صندوق‌ها برای کسب بازدهی مطلوب‌تر در بازارهای مالی سرمایه‌گذاری شود. در ادامه این صندوق‌ها معرفی می‌شوند.

معرفی صندوق‌های سرمایه‌گذاری بازنشستگی بورسی

این صندوق‌ها که به تازگی توسط چند نهاد مالی با دریافت مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار در بازار سرمایه راه‌اندازی شده‌اند در تلاش هستند تا وجوه دریافتی از سرمایه‌گذران را در قالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری بورسی در اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کنند.

روش فعالیت این صندوق‌ها به سه شکل صندوق سهامی، شاخصی یا صندوق در صندوق است که سرمایه‌گذاران با تحقیق و شناختن مزایا و معایب هر یک، می‌توانند در این صندوق‌های بورسی سرمایه‌گذاری کرده و ارزش اندوخته خود را در برابر عواملی مانند تورم و کاهش ارزش پول ملی، حفظ نمایند.

برای شناخت بهتر انواع این صندوق‌ها، کارکرد، مزایا و معایب آنها حتما مقاله صندوق سرمایه گذاری بازنشستگی تکمیلی بورس چیست؟ را مطالعه نمایید تا از میان صندوق‌های موجود، انتخاب بهینه‌ای در این حوزه انجام دهید.

صندوق‌ سرمایه‌گذاری بازنشستگی تکمیلی فارابی

صندوق سرمایه‌گذاری بازنشستگی تکمیلی فارابی یکی از صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی بورسی است که توسط گروه مالی فارابی مدیریت خواهد شد. این صندوق بازنشستگی از نوع صندوق در صندوق(FOF) خواهد بود که وجوه سرمایه‌گذاران را در سایر صندوق‌های بورسی سرمایه‌گذاری می‌کند.

این صندوق با تخصیص بهینه دارایی‌هایش در سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری مثل صندوق سهامی، صندوق درآمد ثابت ، بخشی و کالایی مانند طلا و… در تلاش است تا بالاترین بازدهی را در کنار کمترین ریسک برای سرمایه‌گذاران خود فراهم آورد.
با شروع پذیره نویسی این صندوق، اطلاع رسانی خواهد شد.

جمع بندی

در این مقاله تلاش شد به پاسخ سوالات صندوق بازنشستگی چیست؟ و انواع صندوق بازنشستگی پرداخته شود. همچنین سعی شد با توضیح مزایای برخورداری از صندوق‌های بازنشستگی و چالش‌های این صندوق‌ها در ایران دید بهتری در رابطه با این موضوع ارائه شود. در آخر نیز به معرفی صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی بورسی و صندوق فارابی و مزایای آن‌ها نسبت به سایر صندوق‌های بازنشستگی پرداخته شد.