قرارداد اختیار معامله یا OPTION چیست؟

اختیار معامله یکی از ابزارهای مشتقه در بازار سرمایه به‌شمار می‌رود و به دو دسته اصلی اختیار خرید (Call Option) و اختیار فروش (Put Option) تقسیم می‌شود. به موجب این قرارداد، دارنده اختیار خرید یا فروش این حق را پیدا می‌کند تا در تاریخ مشخص، کالا یا یک دارایی مالی را خریداری کرده یا بفروشد. این اوراق در کنار مواردی از قبیل صندوق درآمد ثابت، صندوق سهامی و سهام شرکت‌ها، دارایی‌هایی به شمار می‌روند که افراد می‌توانند آن‌ها را با هدف کسب سود یا پوشش ریسک سرمایه‌گذاری خریداری کنند. در این مقاله اوراق اختیار معامله را به زبان ساده توضیح داده‌ایم.

ویدیوی چگونه اوراق اختیار فروش خود را اعمال کنیم؟

اوراق اختیار معامله (Option) و انواع آن‌ها

همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، اوراق اختیار معامله از ابزارهای مشتقه در بازار سرمایه هستند. علت جایگیری آن‌ها در این دسته، به این دلیل است که این اوراق از یک دارایی پایه مشتق شده‌اند. دارایی پایه اوراق اختیار معامله می‌تواند یک کالا (کامودیتی)،‌ سهام شرکت‌ها، صندوق درآمد ثابت یا یک صندوق سهامی مانند سلام فارابی باشد. در نظر داشته باشید برای معامله این اوراق نیز باید ابتدا اقدام به دریافت کد بورسی کرده باشید.

• اوراق اختیار خرید (Call Option)

خریداری اوراق اختیار خرید به دارنده آن این حق را می‌دهد که در تاریخ معین (تاریخ سررسید اوراق) نسبت به خرید دارایی پایه در قیمتی مشخص که در قرارداد اختیار خرید مورد توافق طرفین قرار می‌گیرد، تصمیم‌گیری کند. در نظر داشته باشید مالک این اوراق صرفا حق خریداری دارایی مورد نظر را پیدا می‌کند و هیچ الزامی بر خرید نیست.

• اوراق اختیار فروش (Put Option)

مالکیت اوراق اختیار فروش به دارنده آن حق تصمیم‌گیری در خصوص فروش دارایی پایه در زمان و قیمت مشخص را می‌دهد. در نظر داشته باشید مالکیت اختیار فروش نیز برای فرد دارنده هیچ‌گونه الزامی ایجاد نمی‌کند و افراد می‌توانند در تاریخ سررسید با در نظر گرفتن قیمت محصول مورد نظر در بازار (قیمت نقدی) نسبت به فروش یا عدم فروش دارایی پایه تصمیم بگیرند.

برخی اصطلاحات مورد استفاده در خصوص اوراق اختیار معامله

• دارایی پایه (Underlying Asset)

منظور از دارایی پایه آن دارایی است که قرارداد اختیار معامله بر مبنای آن تنظیم می‌شود. این دارایی می‌تواند یک دارایی فیزیکی مانند طلا یا سهام شرکتی مشخص باشد. لازم به ذکر است می‌توانید با مراجعه به سایت بورس اوراق بهادار تهران (tse.com) و از طریق منوی «اطلاعات بازار» از ستون بازار اختیار معامله «نمای بازار» را انتخاب کرده، لیست شرکت‌ها و نمادهایی که سهام آن‌ها به صورت آپشن قابل معامله است را مشاهده کنید.

همچنین دارایی پایه در قراردادهای اختیار معامله می‌تواند دارایی‌های مالی مانند سهام شرکت‌ها یا واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری مانند صندوق درآمد ثابت و صندوق سهامی باشد. به‌عنوان مثال صندوق‌های سلام فارابی (صندوق سهامی قابل معامله) و صندوق لبخند فارابی (صندوق درآمد ثابت قابل معامله) به‌عنوان دارایی پایه در برخی از قراردادهای اختیار معامله در نظر گرفته شده‌اند و سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به فعالیت در بازار اختیار معامله، می‌توانند با جستجوی نمادهای سلام و لبخند در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (tsetmc)، نمادهای اختیار معامله این صندوق‌ها را مشاهده کنند. لازم به ذکر است در حال حاضر امکان قرارگیری در موقعیت خرید در قراردادهای اختیار خرید و فروش صندوق سرمایه‌گذاری لبخند فارابی در سررسیدهای مرداد و بهمن‌ماه سال 1402 فراهم است.

• تاریخ سررسید (Exercise Date)

تاریخ سررسید تاریخی است که قرارداد اختیار معامله در آن روز منقضی می‌شود؛ بنابراین خریدار قرارداد باید در آن تاریخ نسبت به خرید یا فروش دارایی پایه تصمیم‌گیری کند و با تمام شدن آن روز قرارداد دیگر اعتباری نخواهد داشت.

لازم به ذکر است قراردادهای اختیار معامله از نظر سبک اعمال به دو دسته قراردادهای اروپایی و آمریکایی تقسیم می‌شوند.

•  قرارداد اختیار معامله اروپایی

در این نوع از قرارداد خریدار اوراق اختیار معامله فقط در زمان سررسید می‌تواند حق خرید یا فروش خود را اعمال کند و تا پیش از آن تاریخ چنین امکانی وجود ندارد. در نظر داشته باشید قراردادهای اختیار معامله در ایران صرفا به سبک اروپایی اعمال می‌شوند.

• قرارداد اختیار معامله آمریکایی

در قراردادهای اختیار معامله آمریکایی خریداران اوراق می‌توانند در هر تاریخی تا پیش از تاریخ سررسید حق خرید یا فروش خود را اعمال کنند.

• قیمت اعمال (Exercise Price – Strike Price)

منظور از قیمت اعمال قیمتی است که طرفین توافق می‌کنند در تاریخ سررسید قرارداد، دارایی مورد نظر را در آن قیمت معامله کنند.

• قیمت نقدی

قیمت نقدی به قیمت بازار دارایی پایه در تاریخ سررسید قرارداد در بازار اشاره می‌کند.

• مبلغ قرارداد یا پرمیوم (Premium)

مبلغ قرارداد مبلغی است که خریدار قرارداد برای مالکیت آن باید بپردازد. 

مزایای اختیار معامله 

اوراق اختیار معامله یا آپشن، نوع به‌خصوصی از دارایی‌ها هستند که اگر به درستی و با استراتژی‌های معقول معامله شوند، مزایایی دارند که هیچ‌کدام از انواع دیگر دارایی‌ها اعم از دارایی‌های مالی یا فیزیکی دارای آن نیستند. از میان مهم‌ترین مزایای این اوراق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• دوطرفه بودن بازار

بازار آپشن به‌عنوان یک بازار دوطرفه، از طریق اوراق اختیار فروش به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که حتی از محل کاهش قیمت‌ها و در بازار نزولی نیز سود کسب کنند. این موضوع به‌عنوان مزیت یک بازار دوطرفه از مهم‌ترین مزایای بازار اختیار معامله به‌شمار می‌رود.

• وجود اهرم مالی (Leverage)

وجود اهرم در یک بازار امکان دریافت سود از محل بدهی را فراهم می‌کند. در بازار اختیار معامله نیز افراد می‌توانند تنها با پرداخت مبلغی اندک وارد یک قرارداد اختیار معامله شوند و پس از زمانی مشخص نسبت به پرداخت اصل مبلغ قرارداد و خرید دارایی مورد نظر (یا خرید کالا از بازار و فروش آن تحت شرایط قرارداد) در این بازار سود کسب کنند.

• ایجاد فرصت برای بررسی بازار و اتخاذ تصمیم صحیح

زمانی که وارد یک قرارداد اختیار معامله می‌شوید تا زمانی که تاریخ سررسید فرا برسد، فرصت دارید در خصوص انجام معامله یا صرف نظر کردن از انجام آن فکر کرده و وضعیت بازار را دنبال کنید. این موضوع باعث می‌شود سرمایه‌گذاران تصمیمات معقول‌تری اتخاذ کنند.

دو موقعیت مهم اختیار معامله

تا این قسمت از مقاله با اوراق اختیار خرید و اختیار فروش آشنا شده و اصطلاحات کاربردی مرتبط با این بازار را فرا گرفتید؛ اما در ارتباط با این اوراق چه موقعیت‌هایی ممکن است پدید آید؟

افراد می‌توانند اوراق اختیار خرید را بخرند (موقعیت خرید اختیار خرید) یا نسبت به خرید اوراق اختیار فروش اقدام کنند. موقعیت‌های فروش این اوراق نیز امکان‌پذیر هستند اما در بازار ایران تمرکز اصلی روی استراتژی‌های مرتبط با خرید این اوراق است. در ادامه با این موقعیت‌ها و کاربرد هر یک آشنا می‌شوید.

• خرید اختیار خرید (Buying Calls – Long Calls)

استراتژی مناسب بازار صعودی

در این موقعیت طرف خریدار قرارداد، با پرداخت مبلغ قرارداد یا پرمیوم امکان خریداری کالای مورد نظر خود را در تاریخ سررسید و در قیمتی مشخص یا همان قیمت اعمال برای خود فراهم می‌کند. طبیعتا هر فردی که وارد این قرارداد شود، چنین انتظاری دارد که قیمت دارایی مدنظر او تا تاریخ سررسید بالاتر از قیمت اعمال باشد (یعنی انتظار دارد روند قیمتی دارایی پایه صعودی باشد) تا او بتواند در تاریخ سررسید کالا یا سهام مورد نظر خود را با قیمتی ارزان‌تر از قیمت نقدی (قیمت بازار) بخرد. 

در نمودار فوق نقطه a نشان‌دهنده مبلغی است که خریدار قرارداد به عنوان مبلغ قرارداد یا پرمیوم پرداخته است و نقطه b قیمت اعمال را نشان می‌دهد. در صورتی که تاریخ سررسید فرا برسد و قیمت نقدی دارایی مورد معامله (قیمت آن دارایی در بازار) کمتر از قیمت اعمال (نقطه b) باشد، خریدار حق خرید خود را اعمال نمی‌کند؛ چرا که می‌تواند همان کالا را با قیمت ارزان‌تر از قیمت قرارداد در بازار خریداری کند. بنابراین در چنین شرایطی خریدار قرارداد اختیار خرید با پذیرش زیانی به اندازه مبلغ پرمیوم (نقطه a) که هنگام عقد قرارداد پرداخته است، از معامله صرف نظر می‌کند. در نتیجه حداکثر زیانی که خریدار اوراق اختیار خرید می‌تواند متحمل شود محدود است و در بیشترین حالت شامل مبلغ قرارداد (پرمیوم) است.

در مقابل اگر قیمت نقدی دارایی بیش از قیمت اعمال باشد، برای دارنده اوراق منطقی است که با اعمال حق خرید خود، دارایی پایه را با قیمت اعمال از طرف فروشنده قرارداد بخرد. تنها نکته‌ای که در این خصوص وجود دارد این است که در این شرایط هم برای اینکه خریدار حتما سود کند، باید قیمت نقدی بیش از نقطه c نمودار باشد. این نقطه نشان‌دهنده حاصل جمع قیمت اعمال و پرمیوم است. مهم‌ترین نکته‌ای که باید در نظر بگیرید این است که مبلغ پرمیوم هیچ‌گاه به خریدار اوراق برنمی‌گردد؛ بنابراین برای کسب سود و خروج از نقطه سر به سر باید حتما قیمت نقدی بیش از قیمت اعمال به‌علاوه پرمیوم باشد.

لازم به ذکر است در این حالت پتانسیل کسب سود نامحدود است و تا هرجا که قیمت نقدی دارایی مورد نظر در بازار افزایش یابد میزان سود دارنده اختیار خرید نیز افزایش می‌یابد.

• خرید اختیار فروش (Buying Puts – Long Puts)

استراتژی مناسب بازار نزولی

ممکن است سرمایه‌گذاری تصور کند طی هفته‌های آتی قیمت یک دارایی در بازار روندی نزولی در پیش خواهد گرفت. خرید اختیار فروش آن دارایی برای چنین شرایطی اقدامی مناسب است؛ چرا که در این شرایط دارنده حق فروش آن دارایی می‌تواند دارایی مدنظر را با قیمت اعمال -که انتظار دارد بالاتر از قیمت نقدی در بازار باشد- بفروشد.

در نمودار فوق نقطه a مبلغ قرارداد یا پرمیوم، نقطه b نقطه سر به سر و نقطه c قیمت اعمال را نشان می‌دهد. در این حالت نیز درست مانند قراردادهای خرید اختیار خرید، حداکثر زیان احتمالی به مبلغ پرمیوم محدود است. یعنی روی محور زیان نمی‌توان از نقطه a پایین‌تر رفت.

پیشنهاد مطالعه: « بهترین استراتژی‌های سرمایه گذاری و معاملاتی در آپشن »

در ضمن برای اینکه دارنده اوراق بتواند از محل فروش دارایی مورد نظر سود کسب کند باید قیمت بازار آن دارایی، پایین‌تر از نقطه سر به سر یعنی نقطه b باشد. این نقطه حاصل کسر پرمیوم (مبلغ قرارداد پرداختی) از قیمت اعمال است. تا زمانی‌که قیمت نقدی محصول در بازار از نقطه b کمتر باشد خریدار اوراق اختیار فروش از اعمال حق فروش خود سود می‌کند. لازم به ذکر است میزان سود در این حالت محدود است. چرا که سود مالک اوراق از محل کاهش قیمت دارایی مورد نظر در بازار حاصل می‌شود و قیمت نمی‌تواند کمتر از صفر باشد.

جمع‌بندی

در این مقاله با اوراق اختیار معامله آشنا شدید و دیدید چگونه می‌توان دارایی‌های مختلفی از جمله صندوق درآمد ثابت لبخند فارابی و صندوق سهامی سلام فارابی را به‌عنوان دارایی پایه این قراردادها در نظر گرفت. 

در نهایت در نظر داشته باشید ورود به این نوع از معاملات نیازمند برخورداری از سابقه و مهارت بسیار زیادی در زمینه معاملات سهام و پیش‌بینی وضعیت نمادهای مختلف در آینده دارد.