آیا نوسانات بالای قیمت دارایی خوب است؟
نام بازارهای مالی همواره با پدیده‌ی نوسانات قیمت دارایی‌ها گره خورده است به‌طوری‌که بیشتر افراد ناآشنا با بازارهای مالی، به دلیل تغییرات قیمتی و ترسِ از دست رفتن ارزش دارایی‌هایشان از این بازارها گریزان هستند.
برخی از دارایی‌های موجود در این بازارها همواره نوسان(volatility) بیشتری را نسبت به سایر دارایی‌ها تجربه می‌کنند. برخی از سرمایه‌گذاران به دنبال دارایی‌هایی با نوسان بیشتر و برخی با نوسانات کمتر هستند. در ادامه این مقاله به مفهوم نوسانات قیمت در بازارهای مالی پرداخته می‌شود.
مفهوم نوسانات قیمت در بازارهای مالی
برای بسیاری از سرمایه‌گذاران، نوسان(Volatility) و تغییرات ارزش یک دارایی از جذابیت‌های بازارهای مالی محسوب می‌شود زیرا از طریق مکانیزم عرضه و تقاضای موجود در آن بازار، تغییرات ارزش یک دارایی در آینده مشخص می‌شود. همین تغییرات قیمتی است که باعث می‌شود سرمایه‌گذاران، یک دارایی را ارزشمند یا بیش ارزش قلمداد کرده و اقدام به خرید یا فروش آن کنند؛ از این رو وجود تغییرات قیمت از جذابیت‌های بازارهای مالی محسوب می‌شود.
نوسانات، معیاری آماری(Statistical) از پراکندگی بازده برای یک دارایی یا شاخص یک بازار است. اغلب نوسان بیشتر یک دارایی می‌تواند به معنای ریسک بالاتر قلمداد شود. این نوسانات از انحراف معیار(Standard Deviation) یا واریانس(Variance) بازده همان دارایی اندازه‌گیری می‌شود.
به‌صورت‌کلی روند تغییرات قیمت یک دارایی در بازه کوتاه‌مدت یا بلندمدت می‌تواند تغییر کند و از همین رو نیز برای فعالین بازارهای مالی دارای اهمیت است. برای مثال ممکن است یک دارایی در بازار وجود داشته باشد که در بازه زمانی کوتاه‌مدت مانند تایم فریم روزانه نوسانات بالایی را تجربه کند اما در بازه بلندمدت و تایم فریم هفتگی یا ماهانه، نوسان زیادی نداشته باشد.
می‌توان عوامل زیر را از مهمترین موارد برای ایجاد نوسان در ارزش یک دارایی محسوب کرد:
رفتار معامله‌گران و فعالین بازار:
همانطور که بیان شد مهمترین عامل ایجاد کننده تغییرات قیمتی در بازارهای مالی(به ویژه در کوتاه‌مدت)، رفتار معامله‌گران فعال آن بازارها است. اقدامات و تصمیمات سرمایه‌گذاران خُرد یا معامله‌گران نهادی و حقوقی برای خرید یا فروش یک دارایی، احساسات و جهت‌گیری غالب در آن بازار را پدید می‌آورند که با همراهی سایر معامله‌گران منجر به ایجاد تغییرات افزایشی یا کاهشی قیمت یک دارایی می‌شود.
عملکرد دارایی:
در بازار معاملات دارایی‌های مبتنی بر سهام، عملکرد شرکت سهامی از نظر عوامل بنیادی مانند تغییر سود و زیان، افزایش یا کاهش در میزان فروش، انعقاد قرارداد جدید، تغییر نرخ فروش محصولات و… می‌تواند ارزش سهام آن شرکت در بازار مالی را با نوسان قابل توجه همراه کند.
تغییر ارزش دارایی پایه:
تغییرات قیمتی برخی از محصولات در بازارهای مالی، مبتنی بر تغییر ارزش یک دارایی پایه است مانند تغییر قیمتی واحدهای صندوق‌های کالایی مبتنی بر گواهی سپرده سکه طلا که تغییر ارزش آن و نوساناتش بر اساس تغییر ارزش سکه طلای فیزیکی در بازار است و از این رو می‌تواند در بازه زمانی کوتاه‌مدت نوسانات قابل توجهی را تجربه کند.
سیاست‌های کلان اقتصادی:
به صورت کلی در تمام کشورها، سیاست‌های کلان اقتصادی شامل سیاست‌های پولی و مالی(انبساطی/انقباضی) که از سوی بانک‌های مرکزی اتخاذ می‌شود، همواره یکی از عوامل مهم برای جهت‌دهی به بازارهای مالی است. فعالین بازارها بر اساس این سیاست‌ها (یا حتی پیش‌بینی این سیاست‌ها) و اثراتی که خواهند داشت، اقدام به اتخاذ موقعیت معاملاتی می‌کنند که می‌تواند نوسانات مهمی را در قیمت دارایی‌ها ایجاد کند.
انتظارات بازار از آینده:
انتشار شاخص‌های کلیدی اقتصادی از سوی مراجع معتبر مانند مرکز آمار یا بانک مرکزی می‌تواند تاثیر ویژه‌ای در نوسانات بازارها داشته باشد. آمار شاخص‌هایی مانند وضعیت اشتغال، رشد تولید ناخالص داخلی(GDP)، نرخ تورم، وضعیت تولید و… .
اخبار و شایعات:
همواره یکی از محرک‌های مهم در بازارهای مالی برای تغییرات قیمتی، انتشار اخبار معتبر یا جعلی است که با همراهی احساسات و غلبه هیجانات در بازار، نوسانات شدیدی را برای ارزش یک دارایی ایجاد می‌کنند. این قبیل از نوسانات معمولا مقطعی و کوتاه‌مدت بوده و با روشن شدن ابعاد دقیق موضوع، بازار جهت اصلی خود را نسبت به خبر مشخص می‌کند.
تغییر در بازارهای موازی:
یکی دیگر از عواملی که می‌تواند بر روی بازارها و نوسان ارزش دارایی‌ها اثر بگذارد، تغییرات در بازارهای موازی و رقیب است. همواره جریانی از پول وجود دارد که با داغ شدن یک بازار، از بازار دیگر خارج شده و به سمت بازاری با بازدهی بیشتر حرکت می‌کند. این قبیل از تحرکات می‌تواند نوسانات قابل توجهی را بر ارزش دارایی‌ها در دو بازار رقیب وارد کند.
ریسک‌های سیستمی:
معمولا شوک‌های گسترده و غیرقابل کنترل در بازارهای مالی ناشی از ریسک‌های سیستماتیک هستند. این قبیل از ریسک‌ها بر روی تمام ارکان یک سیستم مالی اعمال می‌شوند و نوسان بسیار شدیدی را برای تمام دارایی‌ها ایجاد می‌کنند مانند بحران‌های مالی، ورشکستگی بانکی و… همچنین ریسک‌های مربوط به تغییرات ژئوپلیتیکی، رویدادهای سیاسی، جنگ و… نیز می‌توانند اثرات مشابهی داشته باشند.
اگر نوسانات قیمتی یک دارایی بر‌اساس عوامل مشخص و مهم اقتصادی رخ ندهد و دائما تکرار شود، اصطلاحا ریسک معاملاتی آن دارایی را افزایش می‌دهد و ارزش سرمایه‌گذاری آن را کاهش، زیرا میزان پیش‌بینی‌پذیر بودن آن دارایی کاهش یافته و تغییرات قیمتی، وابسته به عوامل خارج از فضای مالی بازارها می‌شود. از این رو شناخت و بررسی میزان نوسان(Volatility) در دارایی‌ها اهمیت می‌یابد.
انواع نوسانات قیمت
نوسانات اغلب به اندازه تغییرات در ارزش یک دارایی اشاره دارند. از این رو نوسانات قیمت را می‌توان بر‌اساس روش‌های مورد استفاده برای اندازه‌گیری و تجزیه و تحلیل آن، به انواع مختلفی دسته‌بندی کرد. در ادامه دو نوع متداول نوسان قیمت بیان شده است:
نوسان تاریخی(Historical Volatility-HV):
- اغلب با بیان نوسان(Volatility) در بازارهای مالی، در حقیقت اشاره به این نوع نوسان می‌شود. این معیار دلالت بر این موضوع دارد که یک ابزار مالی از میانگین قیمت آن در یک دوره خاص در گذشته چه میزان انحراف داشته است؟
- محاسبات مربوط به آن می‌تواند بر روی داده‌های قیمتی یا بازده دارایی صورت گیرد و در صورت استفاده از انحراف معیار، میزان انحراف از میانگین برای آن داده اندازه‌گیری خواهد شد که بیانگر میزان نوسان است.
نوسان ضمنی(Implied Volatility-IV):
- نوسانات ضمنی نشان‌دهنده انتظارات بازار برای نوسان قیمت در آینده است و می‌تواند به پیش‌بینی وضعیت دارایی در آینده کمک کند. این معیار بیشتر توسط معامله‌گران بازار اختیار معاملات(Option) استفاده می‌شود.
- این معیار از قیمت دارایی پایه اختیار معامله به دست می‌آید و احتمال تغییر آن را اندازه‌گیری می‌کند. در اینجا، نوسانات ضمنی بالا اغلب به معنای عدم قطعیت است که با افزایش پریمیوم اختیارات همراه است و ارزش آن را بالا می‌برد.
- برای اطلاع بیشتر در مورد قراردادهای اختیار معامله می‌توانید مقاله قرارداد اختیار معامله یا OPTION چیست؟ را مطالعه کنید.
روش‌های محاسبه نوسان قیمت(Volatility)
بر اساس اینکه از کدام یک از انواع نوسان می‌توان استفاده کرد روش محاسبه نیز متفاوت خواهد بود.
محاسبه نوسان تاریخی:
- معمولا برای محاسبه نوسان تاریخی از داده‌های مربوط به بازدهی یک دارایی برای دوره مشخصی در گذشته استفاده می‌کنیم. سپس با استفاده از انحراف معیار(σ) که یک شاخص پراکندگی در علم آمار است، پراکندگی بازده‌ها را نسبت به میانگین() اندازه‌گیری می‌کنیم. مقدار انحراف معیار کمتر به معنای پراکندگی داده‌ها در نزدیکی میانگین است و مقدار انحراف بیشتر به معنای پراکندگی بیشتر داده‌ها از میانگین است.
- بهتر است این محاسبات را برای چند دارایی مختلف انجام داده و سپس نتایج خروجی را با هم مقایسه کنیم. دارایی که مقدار انحراف معیار کمتری دارد، می‌تواند به عنوان دارایی کم ریسک‌تر قلمداد شود، زیرا میزان بازدهی آن دارایی برای دوره مورد بررسی، نوسانات زیادی را تجربه نکرده است. برای آشنایی بیشتر با مفهوم انحراف معیار و کاربرد آن می‌توانید، مقاله انحراف معیار(standard deviation) در بازارهای مالی چیست؟ را مطالعه کنید.
نوسان ضمنی(Implied Volatility-IV):
- یکی از روش‌ها متداول برای محاسبه نوسانات ضمنی در بازار اختیار (Option)، استفاده از مدل بلک شولز (Black-Scholes) است که بهره‌مندی از آن نیازمند شناخت این مدل و کسب تجربه کافی دارد.
- این مدل برای محاسبه آپشن‌های اروپایی (European Option) کاربرد دارد (آپشن‌ها موجود در بازار اختیار معامله ایران از این نوع است). بلک شولز دارای فرمولی است که بر اساس ابتکار سه اقتصاددان ساخته شده است.
- این مدل شامل متغیرهای زیر است و برای محاسبه نیاز به داده‌های مربوط به این موارد دارد: قیمت فعلی دارایی پایه/ قیمت اجرای آپشن/ زمان باقی مانده تا انقضا/ نوسانات دارایی پایه/نرخ بهره بدون ریسک.
- نتیجه بدست آمده از این مدل وابسته به اینکه مربوط به اختیار فروش است یا اختیار خرید متفاوت است. خروجی به‌دست‌آمده از مدل بلک شولز، تخمینی از قیمت حال یک آپشن در بازار ارائه می‌دهد.
معنی نوسانات بالا چیست؟
به‌صورت‌کلی وقتی صحبت از نوسانات بالای قیمتی می‌شود معمولا بحث در مورد نوسان تاریخی و تغییرات قیمتی یک دارایی در بازه زمانی کوتاه مدت است. برای مثال در بورس اوراق بهادار تهران دامنه تغییرات قیمتی مشخصی برای سهام مختلف وجود دارد. به عنوان مثال اگر دامنه نوسان سهمی بین مثبت و منفی 5 درصد باشد یعنی آن سهام در یک روز در بالاترین حالت ممکن، می‌تواند 10 درصد نوسان قیمتی را تجربه کند که اگر این اتفاق رخ دهد، بین عموم سرمایه‌گذاران، این سهم با نوسان قیمتی بسیار بالا شناخته خواهد شد.
برای آشنایی با دامنه نوسان در بورس اوراق بهادار تهران می‌توانید مقاله دامنه نوسان چیست؟ را مطالعه کنید.
اما تشخیص واقعی میزان نوسان یک دارایی و انتخاب سهامی با نوسانات کمتر، نیازمند بررسی کمی داده‌هاست و صرفا بر اساس دیتا و روند معاملاتی یک روز، نمی‌توان نتیجه‌گیری کرد.
طبق گفته‌های قبلی اگر ابزار انحراف معیار برای سنجش میزان نوسان استفاده شود، نوسانات بالای بازده یک دارایی به این معناست که تغییرات بازده در اطراف میانگین، پراکندگی بالایی داشته است که نشان می‌دهد آن دارایی بازده‌های متفاوتی را نسبت به میانگین خود کسب کرده که بیانگر نوسان بیشتر است.
آیا نوسانات بالای قیمتی خوب است؟
پاسخ به این سوال نسبی است. ممکن است نوسان بالای دارایی برای گروهی از سرمایه‌گذاران خوب و برای گروهی دیگر بد تلقی شود.
برخی از سرمایه‌گذاران به دلیل تمایل به کسب سود در کوتاه‌مدت، مایل به فعالیت در بازار و دارایی‌هایی هستند که نوسانات بالای روزانه را تجربه می‌کنند زیرا از این طریق می‌توانند استراتژی معاملاتی خود را پیاده‌سازی کرده و عایدی کسب کنند.
اما گروهی دیگر از سرمایه‌گذاران نیز وجود دارند که مایل به فعالیت در بازار و دارایی‌هایی هستند که نوسانات بالایی را ندارد، معمولا این گروه یک پرتفوی سرمایه‌گذاری بلندمدت داشته و توقع دارند در بازه‌های ماهانه یا سالانه از سرمایه‌گذاری خود سود نسبتا مطمئنی کسب کنند.
به صورت کلی نوسانات بالای قیمتی یک دارایی در شرایطی که ریسک سیستماتیک خاصی وجود نداشته باشد، نامناسب ارزیابی می‌شود زیرا توضیح خاصی برای آن وجود ندارد و منجر به کاهش پیش‌بینی‌پذیر بودن آن دارایی شده و سرمایه‌گذران بزرگ را از خرید آن دارایی منصرف می‌کند.
آیا نوسان با ریسک برابر است؟
نوسان یکی از جنبه‌های ریسک است، اما همه ابعاد ریسک را در بر نمی‌گیرد. این دو، مفاهیم مرتبط در دنیای مالی هستند اما نمی‌توان آنها را یکسان دانست. بر اساس توضیحات قبلی، تا حد زیادی مفهوم نوسان گفته شد. برای پاسخ به سوال این بخش باید به تعریف ریسک هم بپردازیم. ریسک مفهوم بسیار گسترده‌ای دارد که شامل عدم قطعیت و احتمال است.
عدم قطعیت:
- به عدم آگاهی در مورد رویدادها یا نتایج آینده اشاره دارد. یعنی نتایج بالقوه مختلفی وجود دارد که برخی از آنها کاملا غیرقابل پیش‌بینی است. همچنین این عدم قطعیت می‌تواند از منابع مختلفی ناشی شود، مانند عوامل اقتصادی، رویدادهای ژئوپلیتیکی، تغییرات تکنولوژیکی، تحولات قانونی، بلایای طبیعی و… . وجود عدم قطعیت باعث ایجاد ریسک می‌شود زیرا سرمایه‌گذاران هیچ وقت نمی‌توانند آینده را کامل پیش‌بینی کنند.
احتمال:
- معیار یا شانس وقوع یک نتیجه خاص است. از آن برای تعیین کمیت میزان وقوع نتایج بالقوه استفاده می‌شود. با تخصیص احتمالات به سناریوهای مختلف، سرمایه‌گذاران می‌توانند سطح ریسک مورد انتظار مرتبط با یک سرمایه‌گذاری را ارزیابی کنند. برای برآورد احتمالات از داده‌های تاریخی و مدل‌های آماری استفاده می‌شود.
سرمایه‌گذاران اغلب احتمال وقوع نتایج متفاوت را در رابطه با بازده بالقوه در نظر می‌گیرند از همین رو مفهوم ریسک به بازده در بازارهای مالی شکل گرفته است. رابطه بین این دو معمولا به صورت یک مبادله است زیرا توقع می‌رود ریسک بالاتر با بازده بالاتر همراه شود.
سرمایه گذاران سطوح مختلفی از ریسک‌پذیری را دارند از این رو در مقابل موارد گفته شده در مورد ریسک، قطعا یکی از فاکتورهایی که می‌توان به آن توجه نمود، میزان نوسان دارایی مورد نظر است. درک تمام این موضوعات، به تشکیل پرتفویی که با ترجیحات فردی همسو شود کمک می‌کند.
جمع‌بندی
در این مقاله تلاش شد به مفهوم نوسانات قیمت در بازارهای مالی پرداخته شده و از همین رو تلاش شد به سوال: آیا نوسانات بالای قیمت دارایی خوب است؟ پاسخ داده شود. برای انجام این کار، انواع نوسان (volatility) و روش اندازه‌گیری آنها مطرح شده و با ارائه مفهوم ریسک و تفاوتش با نوسان، این مبحث جمع‌بندی شد.
