درآمد پایه جهانی (UBI) چیست؟

رفع نیازهای اولیه هر انسان، اصلی‌ترین موضوع برای داشتن احساس رضایت از زندگی است. اگر با هرم مازلو آشنایی داشته باشید، حتما می‌دانید که نیازهای زیستی اولین و پایین‌ترین سطح از نیازهای انسان است که در صورت رفع شدن آن، نیازهای دیگری از جمله نیازهای امنیتی، نیازهای اجتماعی، نیاز به احترام، شکوفایی و خود انگیزشی در فرد ایجاد می‌شود. در همین راستا، مفهومی به نام درآمد پایه جهانی تعریف شده که می‌تواند در تامین سطح اولیه هرم مازلو نقش مهمی را ایفا کند. در این مقاله با جزئیات مربوط به این موضوع آشنا خواهید شد. 

درآمد پایه جهانی چیست؟

درآمد پایه جهانی یا Universal Basic Income که به درآمد پایه همگانی نیز معروف است، کمک نقدی دولت در قالب پول نقد به مردم آن کشور است که به جهت تامین هزینه‌های اولیه مثل هزینه مواد غذایی مورد نیاز، پرداخت می‌شود. این طرح با هدف از بین بردن فقر کامل، بهبود رفاه مردم جامعه، افزایش امید به زندگی مردم و موارد مشابه در نظر گرفته شده است. نکته مهمی که در مورد درآمد پایه جهانی مطرح می‌شود این است که مبلغ تعیین شده از سمت دولت باید به تمام مردم کشور پرداخت شود. اما این نوع از درآمد چه ویژگی‌هایی دارد؟

ویژگی‌های درآمد پایه جهانی

همانطور که اشاره کردیم، تمام پرداختی‌های دولت را نمی‌توان به‌منزله درآمد پایه جهانی در نظر گرفت. برای این نوع از درآمد می‌توان پنج ویژگی اصلی را در نظر گرفت:

• دوره‌ای بودن    این مبلغ باید طی دوره‌های زمانی منظمی پرداخت شود.
• پرداخت نقدی    لازم است پرداختی در قالب وجه نقد باشد؛ نه کوپن خرید کالا و غیره.
• متعلق به هر فرد   این موضوع به خانواده مربوط نمی‌شود و به هر شهروند پرداخت می‌شود.
• پرداخت به همه      درآمد پایه جهانی باید به تمام شهروندان جامعه پرداخت شود.
• بی قید و شرط باشد    لزومی ندارد دریافت‌کنندگان نیاز خود را اثبات کنند.

تاریخچه درآمد پایه جهانی

اگر بخواهیم به پیشینه و سابقه درآمد پایه جهانی نگاهی بیندازیم، متوجه می‌شویم که اولین بار این موضوع در رابطه با شرایط نامناسب کشاورزان رم باستان اجرایی شده است. چندین سال قبل از میلاد، کشاورزان رم باستان به‌دلیل بدهی‌های زیاد، قادر به پرداخت هزینه‌ها و ادامه فرایند کشت خود نبودند. در همین شرایط امکان تهیه غلات برای مردم فراهم نبود و گرسنگی فشار زیادی را به آنان تحمیل می‌کرد. به همین دلیل، دولت رم باستان تصمیم گرفت غلات مورد نیاز مردم را به‌صورت رایگان تامین کند. بعدها کشورهای مختلف با استفاده از سیاست‌های اقتصادی، موضوع درآمد همگانی را در قالب یک قانون اجرا کردند. برخی کشورها همچنان این موضوع را مخرب و آسیب‌زننده عنوان می‌کنند و برخی دیگر آن را اجرا می‌کنند. برای مثال دولت سوئیس در سال ۲۰۱۹ تصمیم گرفت به هر شهروند این کشور مبلغ ۲۵۰۰ فرانک سوئیس (۲۲۵۹ یورو) را به هر بزرگسال و ۶۲۵ فرانک سوئیس را به هر کودک این کشور پرداخت کند و این قانون را به همه‌پرسی گذاشت. 

مزایای طرح درآمد پایه جهانی

طرح UBI یا همان درآمد پایه همگانی، با هدف دستیابی به اهداف زیر در نظر گرفته شده است:

• از بین بردن فقر کامل
• افزایش رفاه مردم جامعه
• بهبود امید به زندگی
• کاهش ساعت کاری
• افزایش تعداد مشاغل

به‌طور‌کلی می‌توان این‌گونه بیان کرد که درآمد پایه جهانی به‌دنبال تامین هزینه‌های اولیه افراد از جمله هزینه خوراک است تا بتواند با از بین بردن فقر در این زمینه، شرایط زندگی مردم را بهبود بخشیده و امنیت جامعه را نیز بالاتر ببرد. با این طرح، افراد دیگر مجبور به انجام کارهایی که صرفا برای تامین هزینه‌های امرار و معاش می‌شد؛ نیستند و کم‌کم می‌توانند شغل مورد علاقه خود را انتخاب کنند. با این اوصاف می‌توان گفت کیفیت زندگی مردم بهتر شده و میزان امید به زندگی در افراد یک جامعه بیشتر می‌شود. اما این طرح منتقدانی نیز دارد که در ادامه نظر این دسته از افراد را بررسی کرده‌ایم.

نظر منتقدان طرح درآمد پایه جهانی

در کنار موافقت عده‌ای از افراد با طرح درآمد همگانی، این طرح با مخالفت‌هایی نیز مواجه شد. به عقیده مخالفان، اجرای طرح درآمد همگانی می‌تواند با دادن پول بدون شروط به مردم جامعه، میزان تورم را افزایش داده و سبب کاهش ارزش پول شود. 

مقاله پیشنهادی: <<آشنایی با تورم>>

ضمن اینکه این طرح ممکن است آمار بیکاری و از طرف دیگر مالیات افراد مرفه جامعه را نیز افزایش دهد. همانطور که اشاره شد، این طرح با وجود مخالفان و موافقان، در کشورهای مختلفی اجرا می‌شود. سوالی که احتمالا مطرح می‌شود این است که سابقه درآمد پایه جهانی در ایران به چه صورت است؟

درآمد پایه جهانی در ایران

احتمالا با مطالعه این مطلب، اولین موردی که در رابطه با کشورمان ایران به ذهن شما خطور کرده موضوع هدفمندسازی یارانه‌ها از سمت دولت است. طرح هدفمند سازی یارانه در ایران را نمی‌توان یک درآمد پایه همگانی در نظر گرفت. علت نیز این است که یارانه به تمام مردم جامعه تعلق نگرفت و با هدف تامین هزینه برق و آب و گاز پرداخت شد که با ویژگی‌های درآمد پایه جهانی مطابقت ندارد. به‌صورت کلی یارانه‌ها چون با هدف حمایت از مردم در نظر گرفته می‌شوند، یک درآمد همگانی نیستند و این درامد با هدف افزایش رفاه مردم به آن‌ها اختصاص می‌یابد. موضوع دیگر این است که پایه و اساس پرداخت یارانه برخلاف درآمد پایه جهانی، خانواده است نه خود فرد. 

سخن پایانی 

طرح UBI یا درآمد پایه جهانی با هدف بهبود وضعیت مردم جامعه و افزایش امید به زندگی آن‌ها از سوی دولت هر کشور پرداخت می‌شود. این درآمد پیشینه تاریخی دارد و نظر منتقدان و موافقان زیادی را به خود جلب کرده‌ است. برای اینکه پرداختی دولت به مردم به‌عنوان درآمد پایه جهانی در نظر گرفته شود لازم است ویژگی‌هایی مثل دوره‌ایی بودن، همگانی بودن و… را دارا باشد.