تاثیر بزرگ یک تلنگر

تصور کنید قصد دارید در یک مجموعه جدید شروع به کار کنید. زمان تکمیل اطلاعات و بارگذاری مدارک و فرم‌های استخدام، به این سوال برمی‌خورید: «آیا تمایل دارید به‌صورت ماهانه پنج درصد از درآمدتان در یک صندوق درآمد ثابت سرمایه‌گذاری شود؟» هنگامی که می‌خواهید به این سوال پاسخ دهید، بین دو گزینه بله و خیر، گزینه «بله» به‌صورت پیش‌فرض انتخاب شده است. چقدر احتمال دارد که شما گزینه‌ای را که به‌صورت پیش‌فرض انتخاب شده، تغییر می‌دهید؟

مطالعات نشان داده‌اند تعداد قابل توجهی از افراد تمایلی به تغییر گزینه پیش‌فرض ندارند و با احتمال زیادی شما هم بدون اینکه گزینه از پیش انتخاب شده را تغییر دهید، از سوال فوق عبور کرده و ماهانه بخشی از درآمدتان را در یک صندوق درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌کنید. این موضوع در علم اقتصاد رفتاری به تلنگر (Nudge) معروف است.

مفهوم تلنگر در اقتصاد رفتاری

رفتارهای افراد جامعه را می‌توان از دو راه اساسی «وضع قانون» و «تلنگر» تحت تاثیر قرار داد. به‌منظور استفاده از وضع قانون برای تغییر رفتار، می‌توانیم از یک مثال کمک بگیریم. بستن کمربند ایمنی همه‌جای دنیا قانونی مهم محسوب می‌شود و افرادی که از این قانون سرپیچی کنند، باید جریمه مشخص و از پیش‌ تعیین‌شده‌ای بپردازند. اینکه چنین موضوعی یک قانون است و سرپیچی از آن با پرداخت جریمه همراه خواهد بود، به‌راحتی روی رفتار افراد جامعه تاثیر می‌گذارد؛ اما نمی‌توان در مورد تمام مسائل قانون وضع کرد. مثلا به لحاظ اقتصادی بهتر است افراد به‌جای خرید طلای فیزیکی و نگهداری آن در خانه، از ابزارهای جایگزین مانند سرمایه گذاری در صندوق طلا یا سرمایه گذاری در بورس استفاده کنند؛ اما طبیعتا نمی‌توان این مسئله را به یک قانون در کشور تبدیل کرد!

اهمیت روش دیگر تاثیرگذاری روی رفتار افراد زمانی مشخص می‌شود که سیاست‌گذاران به‌دنبال راهی هستند تا بدون اجبار افراد به گام برداشتن در جهتی مشخص، آن‌ها را انجام رفتاری هم‌سو با سیاست‌های خود هدایت کنند. در مثال فوق اگرچه نمی‌توان خرید طلای فیزیکی را غیرقانونی اعلام کرد، اما همواره می‌توان با اقداماتی از قبیل ساده‌تر کردن فرایندها و کاهش هزینه سرمایه‌گذاری جذابیت سرمایه‌گذاری در این بازارها را برای افراد افزایش داد.

نظریه تلنگر که در سال 2008 توسط «ریچارد تیلر» اقتصاددان برنده نوبل و همکار او «کاس سانستین» در کتابی تحت همین عنوان منتشر شد، چنین بیان می‌کند که می‌توان با شناخت صحیح عوامل روان‌شناختی موثر بر رفتار افراد و البته بدون اجبار، رفتارها را تغییر داد. تصور کنید بدون اینکه قرار باشد خودتان را اذیت کنید، تنها با استفاده از چند تغییر کوچک، میزان سرمایه‌گذاری خود را افزایش داده و با سرعت بیشتری به اهداف مالی خود دست‌یابید!

پیشنهاد مطالعه: «دانش مالی رفتاری چیست؟»

تعریف تئوری تلنگر

 این تغییر در فرایند برای اینکه موثر واقع شود، باید با در نظر گرفتن عوامل روانشناختی و اجتماعی موثر بر رفتار افراد صورت گیرد. به‌عنوان مثال اگر سیاست‌گذاران قصد داشته باشند میزان مصرف برق خانوارها کاهش یابد، می‌توانند به‌سادگی در قبض‌های برق اعلام کنند میزان مصرف برق هر خانوار نسبت به همسایه‌ها در چه وضعیتی است. تصور کنید زمانی که قبض برق خود را دریافت می‌کنید، متوجه شوید میزان مصرف شما نسبت به همسایه‌هایتان بیشتر است. در چنین شرایطی به احتمال زیاد شما ناخودآگاه تمایل پیدا می‌کنید میزان مصرف خود را کاهش دهید.

مثالی ساده از تلنگر

یکی از ساده‌ترین راه‌های استفاده از تئوری تلنگر این است که در مدارس به‌جای ممنوعیت فروش خوراکی‌های ناسالم در بوفه، آن‌ها را دور از دسترس و دید قرار داده و در عوض غذاهای سالم را در بسته‌بندی‌های جذاب در معرض دید و دسترس دانش‌آموزان قرار دهند. تحت چنین شرایطی به‌جای وضع قوانین و ایجاد محدودیت‌های بیشتر، تنها با یک تغییر ساده در چیدمان، می‌توان رفتار افراد را به سمتی که بهتر است، هدایت کرد.

سرمایه گذاری در بورس و کاربرد تلنگر

قرار نیست تمام تلنگرها از جانب سیاست‌گذاران و به هدف ایجاد تغییرات کلان در رفتار عموم مردم جامعه طراحی شوند! بسیاری از اوقات خود ما هم می‌توانیم از تلنگرها برای ایجاد تغییر در رفتارهای خود استفاده کنیم. سرمایه‌گذاری یکی از حوزه‌هایی است که می‌توان با استفاده از تلنگرها عملکردمان را در آن بهبود بخشیم. در ادامه ایده‌های ساده‌ای را مطرح می‌کنیم که می‌تواند در ارتباط با سرمایه گذاری در بورس موثر باشد.

• در صندوق درآمد ثابت فارابی گزینه «دریافت سود مرکب» را فعال کنید

فعال کردن این گزینه مانند یک تلنگر عمل می‌کند و شما می‌توانید هر ماه به‌جای اینکه سود ماهانه سرمایه‌گذاری خود را دریافت کنید، آن مبلغ را به‌صورت خودکار مجددا سرمایه‌گذاری کرده و از سود مرکب سرمایه گذاری در صندوق درآمد ثابت بهره‌مند شوید. نهایتا در نظر داشته باشید، اگر گزینه «دریافت سود مرکب» از ابتدا و به‌صورت پیش‌فرض فعال بود، مانند تلنگری از سوی مدیر صندوق به‌شمار می‌آمد. این در حالی است که این گزینه به صورت پیش‌فرض غیرفعال است.

پیشنهاد مطالعه: «منظور از سود مرکب در بورس چیست؟»

• پس از واریز حقوق، بخشی از آن را در یک صندوق سهامی یا درآمد ثابت سرمایه‌گذاری کنید

وقتی برای بیدار شدن در ساعت مشخصی از صبح ساعت خود را کوک می‌کنید، در واقع دارید برای خودتان یک تلنگر تنظیم می‌کنید تا راس ساعت موردنظرتان در نتیجه آن تلنگر بیدار شوید. می‌توانید همین‌کار را در ارتباط با سرمایه‌گذاری نیز انجام دهید. مثلا اگر به‌طور معمول روز آخر یا اول هر ماه حقوق خود را دریافت می‌کنید، می‌توانید به‌طور مشخص برای روز سوم هر ماه در موبایل‌تان یک پیام یادآوری (Reminder) تنظیم کنید و به خودتان قول دهید هر ماه بعد از دریافت آن یادآوری، بخش اندکی از درآمد آن ماه‌تان را صرف خرید واحد یک صندوق سهامی یا درآمد ثابت کنید.

آیا همه تلنگرها در جهت منافع ما هستند؟ (Nudge vs. Sludge)

زمانی که ابزاری با این میزان از تاثیر معرفی می‌شود، تمام افراد و کسب‌وکارها از آن ابزار در جهت منافع مردم استفاده نمی‌کنند. قرار دادن خوراکی‌های ناسالم از قبیل انواع آبنبات‌ها نزدیک صندوق در فروشگاه‌های بزرگ یکی از نمونه‌های رایج استفاده از تلنگر در جهت منفی(Sludge) است؛ بنابراین بسیار مهم است که با علم به وجود این نوع از تلنگرها از تاثیر آن‌ها بر رفتار و تصمیم‌گیری خود جلوگیری کنید.

پیشنهاد مطالعه: «معماری انتخاب چییست؟»

جمع‌بندی

در این مقاله با مفهومی تحت عنوان «تلنگر» آشنا شدیم. ابزاری که کمک می‌کند بدون وضع قوانین و محدودیت‌هایی از این قبیل، رفتار افراد را در جهتی که برای‌شان بهتر است، تغییر داده و آن‌ها را در راستای اتخاذ تصمیمات بهتر هدایت کنیم. همچنین اشاره کردیم که چطور فعالسازی گزینه دریافت سود مرکب در صندوق درآمد ثابت یا تنظیم یادآوری‌هایی جهت سرمایه‌گذاری در یک صندوق سهامی پس از دریافت حقوق ماهانه، می‌تواند به‌عنوان تلنگرهایی در جهت افزایش میزان سرمایه‌گذاری افراد عمل کند.