اختیار معامله صندوق‌های سرمایه‌گذاری

سرمایه‌گذاری در اوراق اختیار معامله به‌عنوان یکی از شیوه‌های سرمایه گذاری در بورس، بین فعالین حرفه‌ای بازار سرمایه از محبوبیت زیادی برخوردار است. افراد با خرید اوراق اختیار معامله (بسته به نوع موقعیت خریداری شده) این امکان را پیدا می‌کنند تا در تاریخی مشخص در آینده، دارایی پایه موضوع قرارداد را بخرند یا بفروشند. لازم به ذکر است این نوع از قراردادها ممکن است روی طیف وسیعی از دارایی‌های پایه از جمله کالای فیزیکی مانند طلا و زعفران یا دارایی‌هایی از قبیل سهام و صندوق‌های سرمایه‌گذاری اعمال شوند.

مروری بر قراردادهای اختیار معامله

همان‌طور که در مقاله «قرارداد اختیار معامله یا OPTION چیست؟» بررسی کردیم، قرارداد اختیار معامله (Option)، به دارنده اختیار، امکان و حق خرید یا فروش یک دارایی مشخص را در آینده می‌دهد. این قرارداد به دو دسته اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می‌شود و دارنده اختیار بسته به نوع موقعیت (موقعیت خرید یا فروش) می‌تواند در تاریخ سررسید نسبت به اعمال یا عدم اعمال اختیار خود تصمیم بگیرد. علت اینکه این تصمیم‌گیری تنها در تاریخ سررسید امکان‌پذیر است، اروپایی بودن سبک اعمال قراردادهای اختیار معامله در بازار سرمایه ایران است. در واقع، قراردادهای اختیار معامله اروپایی به این صورت هستند که افراد تنها در تاریخ سررسید امکان اعمال اختیار را دارند و تا پیش از سررسید قرارداد نمی‌توانند اقدامی در راستای اعمال اختیار خود انجام دهند. 

چند نکته در خصوص قراردادهای اختیار معامله صندوق‌های سرمایه‌گذاری

در حال حاضر اوراق اختیار معامله صندوق سلام فارابی با دو سررسید 19 مهر و 16 اسفند 1402 در بازار معامله می‌شوندو صندوق اهرمی جهش فارابی با تاریخ سررسید 12 اردیبهشت 1403 در بازار معامله می‌شوند و جزئیات معامله در هر نماد را به تفکیک قیمت اعمال و تاریخ سررسید، می‌توانید در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (tsetmc) مشاهده کنید. هنگام سررسید قرارداد، دارندگان موقعیت باز می‌توانند بسته به موقعیت خود (موقعیت باز خرید یا فروش)، از میان روش‌های تسویه نقدی یا فیزیکی شیوه مورد نظر خود را انتخاب کنند. در ادامه برخی نکات تکمیلی را در ارتباط با قراردادهای اختیار معامله صندوق سهامی سلام فارابی بررسی می‌کنیم.

• نماد معاملاتی

به‌طور خلاصه می‌توان گفت نمادهای معاملاتی اختیار خرید صندوق سلام و جهش با «ض» و نمادهای اختیار فروش با «ط» شروع می‌شوند. به‌عنوان مثال نماد «ضسلا» نماد اختیار خرید سلام، نماد «ضجهش» به عنوان نماد اختیار خرید صندوق جهش بوده و «طسلا» نماد اختیار فروش صندوق سلام است. در جدول زیر می‌توانید با نمادهای اختیار خرید و اختیار فروش فعال در صندوق‌های سرمایه‌گذاری کارگزاری فارابی آشنا شوید.

همچنین نام فارسی این اوراق به‌صورت «اختیار خ سلام- قیمت اعمال – تاریخ سررسید» یا «اختیار ف سلام – قیمت اعمال – تاریخ سررسید» اعلام می‌شود. به‌عنوان مثال نام «اختیار خ سلام- 15,000 – 1402/12/16» به‌معنی نماد اختیار خرید صندوق سلام فارابی، با قیمت اعمال 15,000 ریال و با تاریخ سررسید 16 اسفند سال 1402 است. به عبارتی شما می‌توانید تا تاریخ 16 اسفند ماه سلام را با قیمت 1500 تومان فارغ از اینکه چه میزان رشد داشته باشد خریداری کنید. همچنین در صورتی که سلام کمتر از 1500 تومان باشد می‌توانید اختیار خرید را اعمال نکنید. لازم به‌ذکر است اطلاعات مربوط به نماد معاملاتی و سایر جزئیات در خصوص اوراق اختیار معامله را می‌توانید همواره از طریق اطلاعیه‌های منتشر شده توسط بورس دریافت کنید.

در نظر داشته باشید، قیمت هر برگه از یک قرارداد معاملات اختیار خرید سلام با سررسید ۱۶ اسفند‌ماه در حال حاضر، ۳۳۴ تومان است. در واقع شما به عنوان سرمایه‌گذار جهت محاسبه بازده سرمایه‌گذاری خود در صورت خرید اختیار خرید سلام باید ۳۳۴ تومان را به 1500 تومان قیمت اعمال اوراق اضافه کنید. در واقع در صورتی که قیمت سلام بالاتر از ۱۸۴۴ تومان تا تاریخ ۱۶ اسفند باشد شما در سود و در غیر این صورت در زیان خواهید بود.

• نحوه سرمایه‌گذاری

معاملات اختیار صندوق سهامی سلام فارابی تنها به‌صورت آنلاین و از طریق کارگزاری‌های دارای مجوز انجام می‌شود. برای شروع معاملات کافی است پس از دریافت کد بورسی، قراردادهای مربوط به اختیار معامله را از طریق کارگزار خود دریافت کرده و در صورت تایید کارگزار مربوطه می‌توانید معاملات اختیار را شروع کنید.

• فرایند اعمال و روش‌های تسویه

افرادی که در انتهای دوره معامله (یعنی در تاریخ سررسید) موقعیت باز خرید داشته باشند، می‌توانند در صورت تمایل وارد فرایند اعمال قرارداد اختیار معامله شوند؛ این در حالی است که دارندگان موقعیت باز فروش باید به‌طور قطع این فرایند را طی کنند. تسویه در قراردادهای اختیار معامله به دو شیوه فیزیکی و نقدی صورت می‌گیرد. زمان تسویه فیزیکی در روز سررسید قرارداد یعنی آخرین روز معاملاتی قرارداد اختیار معامله و زمان تسویه نقدی یک روز کاری پیش از تاریخ سررسید است.

• تسویه نقدی قراردادهای اختیار معامله

درصورتی‌که سرمایه‌گذاری با موقعیت باز خرید یا فروش، نسبت به تسویه نقدی تصمیم بگیرد، باید قبل از هرکار نسبت به اعلام موافقت خود با تسویه نقدی اقدام کرده، سپس تعداد موقعیت‌های مدنظر برای تسویه نقدی را اعلام کند. در ادامه او باید بین اعمال حداکثری یا تسویه نقدی کسری از قرارداد، یکی را انتخاب کند. طبیعتا در صورت انتخاب گزینه اعمال حداکثری، نیازی به تعیین تعداد موقعیت‌های مورد نظر برای تسویه نقدی نیست. 

• تسویه فیزیکی قراردادهای اختیار معامله

نخستین نکته‌ای که باید در ارتباط با تسویه فیزیکی در نظر بگیرید، این است که اگر در قرارداد اختیار معامله موقعیت باز فروش دارید، به‌صورت پیش‌فرض، طرف متعهد قرارداد اختیار معامله هستید و موظف هستید موقعیت‌های باز فروش خود را به‌صورت فیزیکی تسویه کنید. در غیر‌ این‌صورت، اگر موقعیت باز خرید دارید در نظر داشته باشید برای تسویه فیزیکی ابتدا موافقت خود را با تسویه فیزیکی اعلام کرده، سپس تعداد موقعیت‌های مدنظر‌تان را برای تسویه فیزیکی اعلام کنید. درست مثل حالت قبل، اگر قصد داشتید تمام موقعیت‌های باز خود را به‌صورت فیزیکی تسویه کنید، نیازی به تعیین تعداد نیست.

نکته دیگری که باید در ارتباط با تسویه قرارداد اختیار معامله (اعم از تسویه فیزیکی و نقدی) در نظر بگیرید این است که تسویه فیزیکی برای قراردادهای اختیار در سود و اختیار در زیان ممکن است؛ اما تسویه نقدی تنها برای قراردادهای اختیار در سود امکان‌پذیر است.

• مبنای تشخیص سود و زیان

مقایسه قیمت مبنای دارایی پایه (قیمتی که در مشخصات قرارداد اختیار معامله برای دارایی پایه ذکر شده و توسط بورس تعیین می‌شود) و آخرین قیمت اعلامی توسط بورس هنگام تسویه نقدی و فیزیکی قرارداد اختیار، مبنای تشخیص سود و زیان معاملات اختیار است.

• هزینه‌های معاملاتی

کارمزد معاملاتی، کارمزد اعمال و مالیات (در صورت تحویل فیزیکی) مهم‌ترین هزینه‌های معاملاتی اوراق اختیار معامله صندوق سهامی سلام فارابی هستند. کارمزد معاملاتی و اعمال مطابق با مصوبات سازمان بورس و اوراق بهادار دریافت می‌شود و مالیات نیز هنگام تسویه فیزیکی از خریدار اختیار فروش و فروشنده اختیار خرید دریافت می‌شود.

• جریمه نکول

در‌صورتی که در سررسید تسویه قرار بر تحویل فیزیکی باشد و دارنده موقعیت باز فروش به تعهد خود پایبند نباشد، قرارداد اختیار معامله بر اساس قیمت مبنای دارایی پایه (صندوق سلام) در سررسید فیزیکی تسویه نقدی شده و مشمول جریمه خواهد شد. بهتر است بدانید که جریمه نکول برابر با یک درصد ارزش قرارداد برحسب قیمت اعمال است.

سخن پایانی:

اوراق اختیار معامله یکی از ابزارهای جذاب معاملاتی است که به کمک آن می‌توانید ریسک معاملات خود در بورس را پوشش دهید. این اوراق در دو قالب اوراق اختیار خرید و اوراق اختیار فروش منتشر می‌شوند. در حال حاضر امکان معامله بر روی اوراق اختیار خرید و اختیار فروش صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلف مانند صندوق سهامی سلام فارابی نیز وجود دارد. معامله‌گران حرفه‌ای می‌توانند از این ابزار ویژه برای پوشش ریسک معاملات و کسب بازدهی بالاتر استفاده کنند.