تسویه معاملات در بورس چگونه انجام می‌شود؟
ممکن است پس از دریافت کد بورسی و در ابتدای فعالیت در بورس، سهامی را فروخته باشید و قصد داشته باشید بلافاصله پس از این معامله، نسبت به سرمایه‌گذاری در یک صندوق درآمد ثابت قابل معامله (ETF) اقدام کنید، اما سامانه معاملاتی به شما اجازه این کار را ندهد. یا برایتان سوال پیش آمده باشد که چرا برای دریافت وجه حاصل از فروش سهام باید دو روز کاری منتظر بمانید. آشنایی با «تسویه معاملات» و ملاحظات قانونی مربوط به این عبارت می‌تواند پاسخ سوالات فوق را بدهد.
منظور از تسویه معاملات چیست؟
زمانی که به یک فروشگاه مراجعه می‌کنید و کالایی را خریداری می‌کنید، در همان لحظه پس از اینکه مبلغ مورد نظر را پرداخت کردید، می‌توانید کالای خود را بردارید. در چنین شرایطی، معامله تسویه شده است. حال اگر بورس را در نظر بگیرید، متوجه می‌شوید در این بازار با تعداد بسیار زیادی خریدار و فروشنده روبرو هستید که برای مدیریت معاملات و نظارت بر نحوه انجام آن‌ها باید نهادهایی به‌عنوان واسطه در بازار فعالیت کنند. همان‌طور که می‌دانید در ابتدایی‌ترین سطح، شرکت‌های کارگزاری به‌عنوان واسطه‌های میان خریداران و فروشندگان سهام و سایر دارایی‌های قابل معامله در بازار سرمایه فعالیت می‌کنند و زمانی که شما سهام می‌خرید، مبلغی که واریز می‌کنید از طریق کارگزاران به‌حساب فروشنده واریز می‌شود؛ بنابراین می‌توان تسویه معاملات در بورس را به‌صورت جابجایی سهام (و سایر اوراق بهادار) و پول بین طرفین معامله (خریدار و فروشنده) تعریف کرد. لازم به ذکر است این تسویه از طریق کارگزاری‌ها و نهاد دیگری تحت عنوان «شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه» انجام می‌شود که در ادامه این مقاله با این نهاد نیز آشنا می‌شوید.
تسویه معاملات توسط چه مرجعی انجام می‌شود؟
شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به‌عنوان یک نهاد واسطه در بازار سرمایه کشور فعالیت می‌کند تا همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، حجم بالای معاملات انجام شده در بورس به‌درستی مدیریت و تسویه شوند. نحوه عملکرد این شرکت به این صورت است که پس از انجام معامله بین طرفین خریدار و فروشنده، کارگزار خریدار، وجه پرداختی از سوی او را در سیستم مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه وارد می‌کند. سپس، از طریق شرکت سپرده‌گذاری مرکزی این وجه به حساب کارگزاری فروشنده واریز می‌شود و فروشنده می‌تواند نسبت به ثبت درخواست برداشت وجه اقدام کند؛ اما تکمیل این فرایند چه مدت به‌طول می‌انجامد؟
تاریخ تسویه معاملات
فرایندی که در قسمت قبل مقاله به آن اشاره کردیم با توجه به نوع دارایی مورد معامله می‌تواند بین یک (T+1) تا دو (T+2) روز کاری به‌طول انجامد. اهمیت این مدت زمان از آن جهت است که در صورتی که وجه حاصل از فروش دارایی خود را در تاریخ مشخصی نیاز دارید، بتوانید به‌درستی برای فروش و دریافت وجه حاصل برنامه‌ریزی کنید. در ادامه لیستی از دارایی‌هایی را مشاهده می‌کنید که تاریخ تسویه معاملات آن‌ها دو روز کاری (T+2) است:
- سهام شرکت‌های بورسی و فرابورسی
- حق تقدم سهام
- صندوق سهامی قابل معامله (ETF)
- صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط
- صندوق‌های سرمایه‌گذاری زمین و ساختمان
- اوراق حق تقدم استفاده از تسهیلات مسکن
لیست بعدی نیز به اوراق بهاداری اختصاص دارد که تاریخ تسویه آن‌ها یک روز کاری (T+1) است.
- صندوق درآمد ثابت قابل معامله (ETF)
- اوراق مشارکت
- صکوک اجاره
- صکوک مرابحه
- گواهی سپرده
پیشنهاد مطالعه : «معرفی انواع اوراق در بازار سرمایه»
چه زمانی می‌توانید درخواست دریافت وجه را ثبت کنید؟
با وجود سامانه‌های معاملات آنلاین، امکان ثبت درخواست دریافت وجه در هر زمانی فراهم است؛ اما زمانی که مبلغ درخواستی به حساب بانکی شما واریز می‌شود، بستگی به تاریخ تسویه دارایی مورد نظر دارد. به‌عنوان مثال اگر سهام فروخته باشید واریز وجه موردنظرتان دو روز کاری زمان خواهد برد. همچنین اگر درخواست وجه خود را در این فاصله زمانی ثبت نکرده باشید (یعنی دو روز کاری از زمان فروش سهام گذشته باشد، اما شما درخواست دریافت وجه ثبت نکرده باشید) باید حتما تا قبل از ساعت مشخص شده در سامانه معاملاتی کارگزاری خود، درخواست دریافت وجه را ثبت کنید، چرا که در غیر این‌صورت، نمی‌توانید مبلغ موردنظرتان را روز بعد دریافت کنید. در نظر داشته باشید این ساعت در کارگزاری فارابی ساعت 13 است و امکان واریز وجه تنها در روزهای کاری فراهم است. اگرچه در صورتی که از سامانه پی‌فست استفاده کنید (و البته پس از سررسید تاریخ تسویه) می‌توانید مبلغ موردنظرتان را تنها ظرف دو ساعت -حتی در روزهای تعطیل- از کارگزاری فارابی دریافت کنید.
اهمیت تاریخ تسویه معاملات در تبدیل دارایی‌ها به یکدیگر
زمانی که قصد دارید اوراق بهادار مختلف را به یکدیگر تبدیل کنید، اهمیت آگاهی از تاریخ تسویه معاملات بیش از پیش آشکار می‌شود. در‌صورتی‌که تاریخ تسویه معاملات دارایی‌ها با هم یکسان باشد، مشکلی وجود ندارد. به‌عنوان مثال می‌توانید بلافاصله بعد از فروش سهام یک شرکت، سهام شرکت دیگری را با استفاده از قدرت خرید خود در سامانه معاملات آنلاین خریداری کنید. این در حالی است که اگر قصد داشته باشید با فروش یک دارایی با تاریخ تسویه بیشتر (مثلا سهام) در یک دارایی با تاریخ تسویه سریع‌تر (مثلا صندوق درآمد ثابت لبخند فارابی) سرمایه‌گذاری کنید، باید یک روز کاری منتظر بمانید؛ در حالی که برعکس این حالت، مشکلی ندارد و می‌توانید دارایی مورد نظر را معامله کنید. برای مثال شما می‌توانید بلافاصله پس از فروش دارایی خود در لبخند فارابی، در صندوق سهامی سلام سرمایه‌گذاری کنید. اما اگر صندوق سهامی سلام را بفروشید، از آنجایی‌که تاریخ تسویه آن دو روز کاری بعد است، اجازه خرید صندوق درآمد ثابت مانند لبخند را ندارید.
