معرفی انواع اوراق در بازار سرمایه

زمانی که صحبت از سرمایه گذاری در بورس به میان می‌آید، خرید سهام اولین گزینه‌ای است که به ذهن علاقه‌مندان به این بازار می‌رسد. اما باید در نظر داشت که سهام، تنها اوراق بهادار قابل معامله در بورس نیست. اوراق بهادار انواع مختلفی دارند که در این مطلب به بررسی اوراق بهادار قابل معامله در بازار سرمایه ایران می‌پردازیم.

روش‌های سرمایه گذاری در اوراق بهادار

برای سرمایه گذاری در اوراق بهادار قابل معامله در بورس ایران لازم است پیش از هر کار نسبت به ثبت نام بورس و دریافت کد بورسی اقدام کنید. در نظر داشته باشید، ثبت نام سجام و دریافت کد بورسی از طریق کارگزاری فارابی به‌صورت رایگان و به‌سرعت انجام می‌شود. پس از تکمیل مراحل ثبت‌نام، می‌توانید در یک یا چند مورد از انواع اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کنید که در ادامه انواع مختلف این اوراق را بررسی می‌کنیم.

پیشنهاد مطالعه: «راهنمای انتخاب بهترین روش سرمایه‌گذاری در بورس»

خرید سهام

از میان تمام روش‌های سرمایه گذاری در بورس، خرید سهام یکی از رایج‌ترین آن‌ها است. در این روش پس از دریافت کد بورسی، به کمک انواع مدل‌های تحلیلی سهام مناسب جهت سرمایه‌گذاری را انتخاب کنید و از طریق سامانه معاملاتی نسبت به خرید آن اقدام کنید.

سهام شرکت‌ها انواع مختلفی دارد که از میان مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سهام عادی، سهام ممتاز و حق تقدم اشاره کرد. سهام ممتاز نوعی از سهام شرکت است که نسبت به سایر سهم‌ها از مزایا و امتیازاتی برخوردار است. از میان انواع مختلف سهام، تنها سهام عادی و حق تقدم سهام است که از طریق سامانه‌های معاملاتی آنلاین معامله می‌شود. در ادامه مطلب سهام عادی و حق تقدم سهام به‌طور دقیق‌تر موردبررسی قرار گرفته‌اند.

پیشنهاد مطالعه: «از دریافت کد بورسی تا خرید سهام»

• سهام عادی

سهام عادی از شناخته‌شده‌ترین انواع اوراق بهادار است و از تقسیم کل سرمایه ثبت‌شده شرکت به ارزش اسمی سهام به‌دست می‌آید. ارزش اسمی با قیمت روز یا همان ارزش بازار سهام متفاوت است. ارزش اسمی هر سهم معادل ۱۰۰۰ ریال است و ارزش بازاری آن در نتیجه‌ میزان عرضه و تقاضا در بازار تعیین می‌شود.

مالکیت شرکت در اختیار سهامداران بوده و طبق قانون تجارت، میزان مشارکت، تعهدات و منافع هر سهامدار به‌اندازه سهامی است که در اختیار دارد. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، سهام عادی شرکت‌ها در سامانه‌های معاملاتی آنلاین مانند فارابیکسو قابل معامله است.

• حق تقدم سهام

حق تقدم نوعی از اوراق بهادار است که به دارنده آن این امکان را می‌دهد که پیش از سایر افراد نسبت به استفاده از این حق و خرید سهام شرکت یا فروش آن تصمیم بگیرد. اگر شرکتی قصد داشته باشد از محل آورده نقدی افزایش سرمایه دهد، این افزایش از طریق ورود جریان نقدینگی به شرکت اتفاق می‌افتد. در افزایش سرمایه از محل آورده نقدی شرکت متناسب با درصد افزایش سرمایه، به سهامداران فعلی خود حق تقدم خرید سهام می‌دهد. حق‌تقدم مانند سهام عادی یک نماد دارد و در بازار معامله می‌شود؛ با این تفاوت که زمان معامله و استفاده از آن محدود است و در حالت عادی سهامداران ۶۰ روز فرصت دارند تا در مورد تبدیل حق‌تقدم خود به سهام یا فروش آن تصمیم‌گیری کنند. نماد حق‌تقدم همان نماد سهام عادی شرکت است و حرف «ح» به انتهای آن اضافه می‌شود؛ مانند خساپا و خساپاح. برای آشنایی بیشتر با حق تقدم سهام می‌توانید مقاله «حق تقدم سهام چیست؟» را مطالعه کنید.

خرید اوراق مبتنی بر بدهی

خرید اوراق مبتنی بر بدهی نوع دیگری از سرمایه گذاری با استفاده از اوراق بهادار است. انتشار این دسته از اوراق یکی از رایج‌ترین روش‌های تأمین مالی مورد‌علاقه شرکت‌ها است؛ چرا که برخلاف انتشار سهام، با فروش اوراق بدهی هیچ‌یک از سرمایه‌گذاران در مدیریت شرکت سهیم نمی‌شوند و شرکت مورد نظر صرفاً موظف است در قبال سرمایه‌ای که از سرمایه‌گذاران دریافت کرده، به آن‌ها سود بپردازد.

نحوه عملکرد اوراق بدهی در بازارهای جهانی به این صورت است که سرمایه‌گذار با خرید این اوراق در‌واقع سرمایه خود را به ناشر «قرض» می‌دهد و شرکت مورد نظر متعهد می‌شود در زمان سررسید، اصل مبلغ را به همراه بهره به سرمایه‌گذار بازگرداند. این در حالی است که طبق قوانین اسلام، عقد «قرض با شرط زیاده» ربا حساب می‌شود. برای حل این مشکل در کشورهای اسلامی، ابزارهای مالی اسلامی یا صکوک معرفی شده‌اند. در ادامه تعدادی از رایج‌ترین انواع صکوک را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

• اوراق مشارکت

شرکت‌های مختلف می‌توانند جهت تأمین منابع مالی مورد نیاز خود برای اجرای طرح‌های مختلف اوراق مشارکت منتشر کنند. خریداری این اوراق توسط سرمایه‌گذاران به معنای مشارکت آن‌ها در مالکیت یک دارایی حقیقی است. اوراق مشارکت در زمان عرضه به قیمت اسمی آن‌ها و برای مدتی مشخص به فروش می‌رسند. در زمان سررسید این اوراق، سرمایه‌گذاران اصل مبلغ سرمایه گذاری و سود حاصل از طرح‌های مورد نظر را دریافت می‌کنند.

• اوراق اجاره (صکوک اجاره)

انتشار این اوراق به معنای فروش یک دارایی خاص به عده زیادی از سرمایه‌گذاران است که سهم هر یک از سرمایه‌گذاران از دارایی مورد نظر به میزان اوراق اجاره‌ای است که خریداری کرده‌‌ است. در این حالت، منافع حاصل از دارایی مورد نظر در ازای پرداخت اجاره به مصرف‌کننده دارایی تعلق می‌گیرد. نحوه پرداخت اجاره متفاوت است و می‌تواند در فواصل ماهانه، فصلی یا حتی به‌صورت یکجا و در زمان سررسید به سرمایه‌گذار پرداخت شود. اوراق اجاره نیز مانند اوراق مشارکت سررسید مشخص دارند و در تاریخ سررسید، مالکیت دارایی به مصرف‌کننده منتقل و مبلغ سرمایه‌گذاری هر فرد با ارزش اسمی به ازای هر ورقه بازگردانده می‌شود.

پیشنهاد مطالعه: «صکوک چست؟»

• اسناد خزانه اسلامی

اسناد خزانه اسلامی به هدف تسویه بدهی دولت به پیمانکاران، سیستم بانکی و… منتشر می‌شوند. نحوه عملکرد این اوراق به این صورت است که پیمانکار طرف حساب دولت می‌تواند تا زمان سررسید اوراق منتظر بماند تا مبلغ بدهی خود را دریافت کند یا اینکه اوراق مورد نظر را در بازار با قیمتی کمتر از قیمت اصلی اوراق به فروش برساند تا بخش قابل توجهی از طلب خود را بلافاصله در اختیار داشته باشد. خریداران این اوراق نیز، در زمان سررسید می‌توانند مبلغ کامل اوراق را از دولت دریافت کنند. لازم به ذکر است اوراق خزانه اسلامی در فرابورس معامله می‌شود.برای آشنایی بیشتر با این اوراق به مقاله «اسناد خزانه چیست؟» مراجعه کنید. 

خرید اوراق مشتقه

اوراق مشتقه نوع دیگری از اوراق بهادار هستند که ارزش آن‌ها بر پایه دارایی خاصی که بر مبنای آن صادر شده‌اند تعیین می‌شود. قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار از‌جمله ابزارهای مشتقه‌ای هستند که معاملات آن‌ها در بورس و فرابورس انجام می‌شود.

• قراردادهای آتی

در قرارداد آتی، طرفین معامله توافق می‌کنند در زمانی مشخص در آینده، یک مقداری معین از کالایی خاص را معامله کنند. در نظر داشته باشید قیمت معامله‌ای که قرار است در آینده انجام شود، در قراردادهای آتی در زمان توافق خریدار و فروشنده تعیین می‌شود. به‌عنوان مثال در بورس کالا سکه و زعفران به این روش معامله می‌شود.

در صورتی‌که می‌خواهید معاملات آتی را با جزئیات بیشتری بشناسید می‌توانید به مقالات  «معاملات آتی چیست» و «اهمیت آموزش معاملات آتی» مراجعه کنید. 

• قراردادهای اختیار معامله

به‌موجب قرارداد اختیار معامله، خریدار حق خرید مقداری مشخص از کالایی خاص را در زمان و مکانی مشخص در آینده پیدا می‌کند و در مقابل حقی که به‌دست آورده مبلغی مشخص را به فروشنده می‌پردازد. لازم به ذکر است در صورت فرارسیدن زمان سررسید قرارداد، خریدار الزامی به خرید کالای‌ مذکور ندارد و اگر از خرید منصرف شود، مبلغی که بابت به‌دست آوردن حق خرید به فروشنده پرداخته بود، نزد فروشنده باقی می‌ماند. برای آشنایی بیشتر با این اوراق مقاله «قرارداد اختیار معامله یا OPTION چیست؟» را مطالعه کنید.